توافق اوپک؛ فرصت غلبه بوی نفت بر باروت

چهارشنبه شب گذشته (هفتم مهرماه) پایتخت الجزایر میزبان اعضای سازمان کشورهای صادر کننده نفت بود؛ نشستی مشورتی و غیررسمی که به صورت غیرمنتظره به توافق اعضا در خصوص کاهش سقف تولید نفت تا حدود 33 میلیون بشکه در روز و احیای سازوکار سهمیه بندی منجر شد و امیدها را برای افزایش قیمت نفت زنده کرد.
اجماع اعضای اوپک برای مدیریت بازار نفت پس از 2 سال و نیم ناهمسازی و در حالی حاصل شد که تا پیش از این، عربستان سعودی با تاکید بر اجرای طرح «فریز نفتی» برای اعضا، تلاش ها را برای کاهش سقف تولید به ناکامی و بن بست می کشاند. افت بی سابقه قیمت نفت از تابستان 2014 اما چنان خسارت های مالی سنگینی به تولیدکنندگان نفت به ویژه عربستان وارد آورد که سعودی ها و کشورهای همداستان با ریاض در اوپک منافع خود را در کوتاه آمدن از مواضع پیشین و نشستن پای میز مذاکره دیدند. در این میان، پافشاری مسوولان نفتی جمهوری اسلامی ایران برای حفظ سهم صادرات ایران در بازار انرژی و بازگشت به سطح تولید پیش از تحریم ها (حدود 4 میلیون بشکه در روز) سرانجام به تحقق خواست کشورمان منجر شد.
در این خصوص چند نکته لازم به یادآوری است؛
1- مستثنی شدن ایران از طرح فریز نفتی یا به عبارتی کنترل عرضه جهانی نفت و فراهم شدن امکان بازیابی جایگاه پیشین کشورمان در بازار نفت، حاصل سه سال دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی ایران در عرصه های سیاسی و اقتصادی بود. طی سال هایی که تحریم های فزاینده بین المللی، روزنه های ارتباط با اقتصاد جهانی را به روی کشورمان تنگ تر کرده بود، قدرت نقش آفرینی ایران در بازار انرژی کاهش یافت و سهم تولید نفتمان نصیب کشورهای دیگر شد.
پس از توافق هسته ای، احیای سهم ایران در بازار جهانی نفت و بازگشت به میزان تولید پیش از تحریم ها در اولویت برنامه های وزارت نفت قرار گرفت. با این حال، تلاش مسوولان این وزارتخانه برای کسب بیشینه منافع ملی از فروش محصولات انرژی، توسعه صنعت نفت و جبران عقب ماندگی های پیشین، تسهیل جذب سرمایه گذاری خارجی، دستیابی به تازه ترین فناوری ها در حوزه اکتشاف و استخراج منابع انرژی و ... از طریق راهکارهایی چون تدوین و پیاده سازی چارچوب قراردادهای تازه نفتی موسوم به «آی.پی.سی»، از همان ابتدا با نقد و هجمه های فراوان روبرو شد. انتقادها تا جایی ادامه پیدا کرد که بررسی الگوی تازه قراردادهای نفتی به بهارستان کشید که البته در نهایت مهر تایید نمایندگان خانه ملت را دریافت داشت.
موفقیت تازه در بازپس گیری سهم ایران در بازار جهانی نفت، مهر تایید دیگری بر کارنامه مثبت و عملکرد قابل دفاع مسوولان وزارت نفت است. کسانی که دولت یازدهم را به کم کاری در حوزه انرژی متهم می کردند، حال می بینند بسیاری از رسانه ها و تحلیلگران داخلی و خارجی از موفقیت و پیروزی جمهوری اسلامی ایران در نشست اخیر اوپک می گویند و می نویسند. بر اساس توافق حاصل شده در نشست مشورتی اخیر اوپک، جمهوری اسلامی ایران می تواند تولید نفت خود را تا سقف چهار میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
2- افزون بر پیامدهای مثبت توافق اعضای اوپک برای ایران، این اجماع همه کشورهای تولید کننده نفت را به میزانی بهره مند خواهد کرد. در سال های اخیر که دستیابی اعضای اوپک به توافق برای کنترل تولید به منظور تثبیت قیمت، بسیار دور از دسترس می نمود، همه اعضا از افت شدید قیمت نفت زیان دیدند و بسیاری از کشورهایی که بودجه شان وابستگی بیشتری به نفت داشت، خسارت های جبران ناپذیری را متحمل شدند. در این میان، کاهش درآمد و در نتیجه افت ذخایر ارزی عربستان سعودی، کسری بودجه این کشور و نارضایتی های محتمل از سیاست های ریاضتی برای جبران کسری بودجه در اقناع حاکمان ریاض به کوتاه آمدن از مواضع غیراصولی پیشین در اوپک تاثیر بسزایی داشت.
در مجموع باید گفت درک واقعیت های موجود موجب شد بازیگران اوپک به فرایند تصمیم جمعی بیشتر اعتماد کنند و بر مبنای عقلانیت پای میز مذاکره بنشینند و به تصمیم برد- برد برسند. اگرچه بسیاری از رسانه ها، ایران را برنده و عربستان سعودی را بازنده این توافق عنوان می کنند، اما واقعیت این است که این توافق در بلندمدت در جهت تامین منافع همه اعضا است چرا که عربستان هم برای خروج از تنگناهای مادی و بودجه ای خود تن به این توافق داده است.
3- بر کسی پوشیده نیست که شکل گیری نوعی منافع مشترک میان ایران و عربستان سهم قابل توجه و تعیین کننده ای در اجماع اخیر میان اعضای اوپک داشته است. این 2 بازیگر با درک واقعیت های موجود بازار انرژی، روی نقطه ای منطقی به اشتراک تصمیم و منافع رسیدند. امروز منطقه خاورمیانه پربحران و خشونت خیز نیز می تواند صفحه ای برای ثبت مختصات منافع مشترک بین تهران و ریاض باشد؛ رخدادی که نیازمند پذیرش واقعیت های منطقه نزد حاکمان ریاض است.
تجربه سال های گذشته در منطقه نشان داده نظامی گری، ترویج نفرت افکنی، حمایت از گروه های افراطی مسلح، مقابله با خواست های مردمسالارانه یا تضعیف دولت های منتخب عاری از هر هوده ای برای بازیگران منطقه ای است و تنها از طریق گفت وگو، تمرکز بر منافع مشترک یا دست کم موازی و پرهیز از تنش زایی می شود روی خوش ثبات و نیز کامیابی در پیشبرد اهداف ملی کشورها را به چشم دید. از این رو می توان امیدوار بود که اجماع نفتی اخیر در دیگر حوزه های اختلافی به چشم الگویی کارآمد نگریسته شود.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: اعظم حمیدپور**انتشاردهنده: فرشته ذبیحیان**پژوهشم**9275**9279