مشکلات گازی با تهران دلیل افزایش وابستگی «عشق‌آباد» به خارج است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه، روزنامه «پراودا» چاپ مسکو در شماره اخیر خود ضمن مطلبی به بررسی اقدام اخیر عشق آباد در رابطه با قطع صادرات گاز به جمهوری اسلامی ایران پرداخت.

در این مطلب که به قلم «سرگئی کوژمیاکین» تحلیلگر سیاسی روس تعلق دارد، آمده است: عشق آباد در اول ژانویه سال جدید میلادی با قطع انتقال گاز به ایران اقدام به ایجاد تشنج روابط با تهران کرد.

مقامات ترکمنی این تصمیم خود را به بدهکاری طرف ایرانی مرتبط دانستند ولی چنین حرکتی به طور عجیب و غریب با تشدید فعالیت‌های ترکیه، اتحادیه اروپا و عربستان سعودی در ترکمنستان همزمان است.

همکاری‌های ایران و ترکمنستان در بخش انرژی در 20 سال پیش با راه‌اندازی خط لوله گاز «دوستی» آغاز شد. هرچند ایران دارای ذخایر بزرگ گاز طبیعی بوده و بخش زیادی از آن را در داخل کشور استفاده می‌کند، از خرید گاز ترکمنی که کمتر از 3 درصد مصرف کلی جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد منصرف نشد.

البته نزدیکی استان گلستان به منابع انرژی ترکمنستان از نظر اقتصادی حفظ این همکاری را توجیه می‌کرد و از سوی هم ایران با توجه به فشارهای غرب همواره به روابط دوستانه با همسایه‌های خود ارزش قائل بود.

طی مدت طولانی عشق آباد نیز نسبت به مزایای همکاری با ایران نظر مثبت داشت چرا در حقیقت گاز طبیعی اصلی‌ترین کالای صادراتی ترکمنستان بوده و این کشور با مشکل تنوع بخشی به بازار عرضه گاز مواجه می‌باشد. در سال گذشته میلادی شرکت «گازپروم» روسیه قرارداد خود با شرکت «ترکمن گاز» لغو کرد که منجر به قطع انتقال گاز از طریق خط لوله «آسیای میانه - مرکز» شد. پس از این صادرات گاز ترکمنی فقط در 2 مسیر چین و ایران صورت گرفت.

با این حال عشق آباد ترجیح داد تا تعداد ناچیز واردکنندگان گاز خود را باز هم محدود‌تر کند. در پایان ماه دسامبر سال 2016 طرف ترکمنی خواستار پرداخت بدهکاری 2 میلیارد دلاری تهران شد و هشدار داد در صورت عدم پرداخت، انتقال گاز به طور کامل قطع خواهد شد. باید گفت که این تهدید عشق آباد در اوج سردی‌های صورت گرفت که مناطق شمالی ایران با آن مواجه شده بودند.

این اقدام از این نظر تحریک آمیز بود که تهران هیچگاه وجود بدهکاری به همسایه خود را پنهان نکرده بود. مشکلاتی در رابطه به پرداخت هزینه‌های گاز ترکمنستان زمانی بروز کرد که تحریم‌های بین المللی علیه ایران تشدید شد و انتقال پول به خارج از کشور را غیر ممکن کرد. با این وجود تهران بخش زیادی از بدهکاری‌های خود به ترکمنستان را (بخشی را به صورت کالا و بخشی را نیز با لغو تحریم‌ها به صورت نقدی) پرداخت کرد.

در روزهای پایانی سال گذشته میلادی یک هیئت ایرانی به خاطر بررسی مسائل بحث برانگیز وارد عشق‌آباد شد که در پایان مذاکرات دو طرف از تمدید قرارداد صادرات گاز ترکمنستان برای 5 سال خبر داده شد. به نظر می‌رسید که مشکل رفع شد ولی در اول ژانویه سال جاری عشق‌آباد به طور غیر قابل انتظار اقدام به قطع انتقال گاز کرد.

در بیانیه رسمی وزارت امور خارجه ترکمنستان دلیل چنین اقدامی «عدم تلاش‌های لازم تهران برای بازپرداخت بدهی‌ها» معرفی شد. در پاسخ به این اقدام، شرکت ملی گاز ایران دخالت دستگاه سیاست خارجی ترکمنستان به مذاکرات بین شرکت‌های گازی دو طرف را غیرقانونی عنوان کرد و از احتمال طرح دعوی در دادگاه داوری بین المللی خبر داد.

به لحاظ حفظ منافع ملی، رفتارهای مقامات ترکمنستان بسیار غیر منطقی به نظر می‌رسد. چرا که از دست دادن تقریبا آخرین خریدار گاز در حالی صورت می‌گیرد که «قربانقلی بردی محمداف» رئیس جمهور این کشور همواره بر ضرورت تنوع بخشی به مسیرهای صادرات گاز کشورش تاکید می‌کند.

کلید درک چرایی اقدامات اخیر عشق آباد را می‌توان در وابسته شدن ترکمنستان به تعدادی از کشور‌ها پیدا کرد. پس از سفر «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه در ماه دسامبر سال 2015 به عشق آباد روابط بین دو کشور به طور قابل توجهی فعال شد.

آنکارا از لابی گر‌های اصلی دهلیز گازی جنوب (سیستم خطوط لوله از ترکمنستان و آذربایجان توسط قلمرو ترکیه به اروپا) می‌باشد. مقامات اتحادیه اروپا نیز از این ایده حمایت می‌کنند که این موضوع در کنفرانس بین المللی نفت و گاز که در ماه دسامبر سال گذشته میلادی در عشق آباد برگزار شد، مورد تاکید قرار گرفت. در این کنفرانس «لوبومیر فریبورت» نماینده اتحادیه اروپا از آمادگی بروکسل برای مذاکره با ترکمنستان در چهارچوب نشست ویژه خبر داد. علاوه بر آن قرار است در ماه‌های آینده دیدار سه جانبه روسای جمهور ترکیه، آذربایجان و ترکمنستان صورت گیرد.

شکی نیست که موضوع اصلی این نشست‌ها صادرات گاز و همچنین برچیدن موانع از سر راه اجرای پروژه‌های مشترک می‌باشد. البته مانع اصلی موضع ایران دانسته می‌شود، زیرا تهران در شرایط عدم وجود اجماع بر سر وضعیت حقوقی دریای خزر مخالف احداث خط لوله از ترکمنستان از طریق بستر این دریا می‌باشد.

جلسه بعدی گروه کاری برای تهیه کنوانسیون مربوطه در پایان ماه ژانویه در عشق آباد در نظر گرفته شده است. ممکن است که این حرکت معنی دار  ترکمنستان با این رویداد آتی ارتباط داشته و به عنوان ابزار تکمیلی برای اعمال فشار بالای ایران شناخته شود.

یکی دیگر از طرف‌های علاقه‌مند نسبت به اختلاف بین ترکمنستان با ایران می‌تواند عربستان سعودی باشد. ریاض به دنبال محدود کردن موقعیت ایران در بازار نفت و گاز بوده و به این دلیل از پروژه خط لوله گاز «تاپی» پشتیبانی می‌کند.

بانک توسعه اسلامی که در عربستان سعودی مستقر می‌باشد در سپتامبر سال گذشته آمادگی خود جهت تمکین مالی این پروژه را اعلام کرد. و در ‌‌نهایت در ماه دسامبر سال 2016 شرکت آلمانی «زیمنس» با اختصاص 2. 5 میلیارد دلار از مشارکت خود در ساخت تاپی خبر داد.

هم ریاض و هم برلین می‌توانند قطع همکاری‌های عشق آباد با تهران را به عنوان پیش شرط اجرای تعهدات خود مطرح کنند. بدیهی است که مقامات ترکمنستان به آن امید بسته‌اند که از این طریق بتوانند موقعیت مالی کشور را که به مشکل برخورده است، بهبود بخشند. اما به نظر می‌رسد که عشق آباد آماده است به اصطلاح گنجشکی را که در دست دارد‌‌ رها کند و به امید بازی بنشیند که در دسترس نیست. این موضوع برای این کشور خطر تبدیل شدن به ابزار در بازی بزرگ را به همراه خواهد داشت.

انتهای پیام/ح