جنبش غیرمتعهدها؛ از کلمبو تا مارگاریتا
تهران- ایرنا- جنبش عدم تعهد مسیری 51 ساله را از میان تحولات پر فراز و نشیب روابط بین الملل و تحولات جهانی در کشورهای آسیایی و آفریقایی طی کرده است؛ مسیری که از سریلانکا آغاز شد و اکنون جزیره مارگاریتای ونزوئلا در آمریکای لاتین، میزبان رهبران غیرمتعهدها برای برگزاری اجلاس هفدهم است.
- شنبه 27 شهریور 1395 ساعت 8:57
به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، ونزوئلا در حالی هفدهمین نشست سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد(Non-Aligned Movement) را برگزار می کند که ریاست دوره ای جنبش با سفر دکتر حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو تروئیکای غیرمتعهدها به «نیکلاس مادورو» رئیس جمهوری این کشور واگذار می شود.
پنجشنبه گذشته نیز آخرین نشست کمیته هماهنگی جنبش عدم تعهد (نم- NAM) برای انجام هماهنگی های لازم پیش از برگزاری این اجلاس در نیویورک و به ریاست ایران برگزار شد.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه که از اواسط هفته برای حضور در نشست وزیران خارجه جنبش عدم تعهد در جزیره مارگاریتای ونزوئلا به سر می برد در سفر دوره ای دو هفته پیش به آمریکایی لاتین،در دیدار «دلسی رودریگز» همتای ونزئولایی خود در کاراکاس،خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مهمترین کشورهای عضو جنبش عدم تعهد و ریاست قبلی «نم»، آماده هرگونه کمک به برگزاری هر چه بهتر اجلاس سران این جنبش در ونزوئلا است.
جمهوری اسلامی ایران از سال 1391 ریاست دوره ای جنبش عدم تعهد را برعهده دارد و انتقال ریاست جنبش نم بر اساس برنامه ریزی معمول باید در شهریور 1394 به ونزوئلا انجام می شد،اما این کار با چندین ماه تعویق صورت گرفت.
از دوره ریاست ایران بر جنبش غیرمتعهدها می توان به عنوان برجسته ترین مقاطع دوران یاد کرد؛ دورانی که با تحولات شمال آفریقا و خاورمیانه به ویژه انقلاب مصر، سرنگونی دیکتاتوری لیبی و تونس و در ادامه آن با بحران جنگ در سوریه، عراق و یمن همزمان شد و این دوره را از سایر ادوار قبل متمایز کرد.
البته با توجه به حساسیت و اهمیت مساله فلسطین در دکترین جمهوری اسلامی ایران و حملات متعدد رژیم صهیونیستی به کرانه باختری و غزه در این دوره، تشکیل کمیته فلسطین در ساختار جنبش با 14 عضو که ریاست آن را نیز ایران بر عهده داشت از مهمترین دستاوردهای دوره ریاست ایران بر نم (NAM) است.
در همین رابطه تاسیس صندوق و کمک مالی به فلسطین را نیز می توان به عنوان مهم ترین کار ویژه این کمیته عنوان کرد.
** «نه شرقی،نه غربی» مبنای مشترک ایران و غیر متعهد
دکترین «نه شرقی، نه غربی» به عنوان اصول مبنایی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و برگرفته از آموزه های بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به اندیشه عدم تعهد بسیار نزدیک است؛برهمین اساس ایران همواره بر حفظ استقلال عملی و پویایی موضع گیری و مبادرت و بازنگری در متن معادلات جهانی از سوی جنبش عدم تعهد در طول این سالیان تاکید کرده است.
**اقدامات «نم» در قبال ایران
مهمترین اقدام حمایتی جنبش غیرمتعهدها در قبال ایران را در سال های اخیر می توان تلاش برای محکوم نشدن ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی بیان کرد؛ به طوری که در پایان چهاردهمین نشست سران در هاوانا، اعضا در بیانیه جداگانه ای ضمن حمایت از فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران، پیوستن رژیم صهیونیستی را به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) خواستار شدند.
تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران وعراق، محکوم کردن حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر 1367، حمایت از اجرای قطعنامه 598 و سایر موضع گیری هایی که با سیاست های جمهوری اسلامی ایران انطباق داشته مانند: مساله فلسطین، مخالفت با مذهب ستیزی و نژادپرستی را نیز می توان به عنوان اقدامات مثبت جنبش غیر تعهدها به سود ایران نام برد.
**کلمبو آغاز نهضت جنبش عدم تعهد
در آوریل 1954 گروهی از کشورهای آسیایی در پایتخت سریلانکا (کلمبو) اجتماع کرده و درباره همکاری با یکدیگر و با کشورهای تازه استقلال یافته آسیایی و آفریقایی به توافق رسیدند و اولین تلاش در راستای همبستگی و همکاری و دستیابی به مواضع مشترک صورت گرفت.
پایه های اصلی جنبش عدم تعهد در سال 1955 و در جریان کنفرانس باندونگ در کشور اندونزی بنیانگذاری شد؛ نهضت عدم تعهد متشکل از کشورهایی بود که از استعمار آزاد شده و قصد داشتند مجموعه ای از رهاشدگان از استعمار را تشکیل دهند.
در کنفرانس باندونگ که بر مبنای توافق های کنفرانس کلمبو برپا شد، صلح جهانی، تشریک مساعی کشورها، استعمار مستقیم و غیرمستقیم و آثار و خطرات ناشی از عدم رعایت آن، احترام به عقاید یکدیگر و حفظ روابط دوستانه و ترویج و توسعه مورد تاکید قرار گرفت.
**جنبش عدم تعهد 51 سال با تحولات جهانی
بی تردید از جنبش عدم تعهد می توان به عنوان یک تشکل مهم بین المللی و یکی از مجموعه های تاثیرگذار بر روند تحولات جهانی طی 51 سال گذشته نام برد.
اصطلاح «عدم تعهد» نخستین بار توسط «جواهر لعل نهرو» نخست وزیر هند طی نطقی در 28آوریل 1954 در کلمبو مطرح شد و پس از آن با تلاش رهبران آسیایی- آفریقایی و بنیانگذاران آن، این جنبش شکل گرفت.
این روند با تلاش مارشال تیتو، جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر، احمد سوکارنو و قوام نکرومه رهبران یوگسلاوی، هند، مصر، اندونزی و غنا به عنوان بنیانگذاران و نخستین رهبران این نهضت تا جایی ادامه یافت که اولین اجلاس در دسامبر 1961 در بلگراد پایتخت یوگسلاوی و با حضور رهبران 25 کشور برگزار شد.
**اجلاس 1961 بلگراد؛نفی استعمار و استعمارگری
اولین اجلاس کشورهای عضو جنبش عدم تعهد به منظور بررسی و تبادل نظر پیرامون برقراری صلح و امنیت بین المللی، همکاری های بین المللی، بهبود وضعیت اقتصادی درسپتامبر1961در بلگراد پایتخت یوگسلاوی برگزار شد.
از این سال به بعد عضویت در جنبش عدم تعهد به معنی اعلام مخالفت و عدم پذیرش سلطه قدرت های بزرگ و دستیابی به استقلال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نفی استعمار و استعمارگری و تعدیل کننده نظام جهان تلقی شد.
جو بین المللی آن زمان - دوره جنگ سرد و تشدید تشنجات بین المللی - بیم برخورد بلوک ها و آغاز جنگ جهانی سوم را بوجود آورده بود، لذا تاکید کنفرانس بیشتر بر حفظ صلح و امنیت جهانی و رفع اختلافات از طریق صلح و همکاری بین المللی بود.
بنابر شرایطی که برای شناخت کشورهای غیرمتعهد تعیین شده بود از 25 کشور برای شرکت در کنفرانس دعوت به عمل آمد؛ این در شرایطی بود که اکثریت شرکت کنندگان را کشورهای تازه استقلال یافته با خاطرات تلخ از استعمار غرب تشکیل می دادند. به همین دلیل نسبت به غرب بدبین بوده و بیشتر به شرق تمایل داشتند.
**اجلاس دوم1964 قاهره؛ تامین استقرار صلح
دومین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در اکتبر 1964 در قاهره پایتخت مصر برگزار شد.
در این کنفرانس سران 47 کشور شرکت کرده بودند و اغلب اعضای جدید را کشورهای تازه استقلال یافته تشکیل می دادند. هدف اصلی کنفرانس بررسی بحران های جهانی و چگونگی یافتن راهی جهت تأمین و استقرار صلح بود.
** اجلاس سوم1970 لوزاکا؛ شکاف کشور های فقیر- غنی
با آنکه قرار بود کنفرانس سران عدم تعهد هر سه سال یکبار تشکیل شود، اما به علت اوضاع جهان، سومین کنفرانس سران 6 سال بعد در سپتامبر سال 1970 در لوزاکا پایتخت زامبیا با شرکت 53 کشور عضو تشکیل شد.
این کنفرانس ضمن پرداختن به مسائل مربوط به حفظ صلح و امنیت بین المللی برضرورت استقلال کلیه ملل به خصوص مستعمرات پرتغال در جنوب آفریقا تاکید کرد.
در زمینه مسائل اقتصادی از افزایش شکاف میان کشورهای غنی و فقیر ابراز تاسف شد و تنزل سهم کشورهای در حال توسعه در زمینه صادرات طی دهه های 50 و 60 میلادی مورد توجه قرار گرفت.
**اجلاس چهارم 1973 الجزیره؛ تبعیض نژادی
چهارمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در سپتامبر 1973 در الجزیره با حضور نمایندگان 75 کشور تشکیل شد.
مصوبات این دور از اجلاس نم در زمینه مسائل سیاسی از جمله تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی، رودزیا، کامبوج و حقوق دریاها و مواد مخدر بود.
همچنین در این دور در زمینه مسائل اقتصادی به موضوعاتی چون روابط کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، انتقال تکنولوژی و سیستم بین المللی مالی و پولی توجه داشت.
**اجلاس پنجم 1976کلمبو؛ بروز جریان مترقی و معتدل
پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در کلمبو پایتخت سریلانکا در 1976 در حالی برگزار شد که نمایندگان 86 کشور به عنوان عضو، 9 کشور و 12 سازمان بین المللی به عنوان ناظر و 7 کشور نیز به عنوان میهمان در این کنفرانس شرکت داشتند.
بروز اختلاف نظرهایی که از قبل در جنبش عدم تعهد وجود داشت در این کنفرانس شکل روشن تری به خود گرفت و کشورهای شرکت کننده به طور کلی به دو گروه تندرو یا مترقی و میانه رو یا معتدل تقسیم شدند.
در این اجلاس بر سر تصاحب کرسی های دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد که تعداد آن از 17 به 25عضو افزایش یافته بود رقابت شدیدی درگرفت.
**اجلاس ششم1979هاوانا؛ عضویت ایران
تا سال 1979 ایران به دلیل عضویت در پیمان نظامی بغداد (پیمان سنتو) نتوانست به عضویت جنبش غیرمتعهدها درآید و با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط رژیم پهلوی در سال 1357 (1979 میلادی) و انحلال پیمان سنتو، جمهوری اسلامی ایران در سپتامبر 1979 همزمان با برگزاری ششمین اجلاس سران غیرمتعهدها در هاوانا مرکز کوبا رسما به عضویت این جنبش درآمد.
در جریان این کنفرانس مسائل مهمی چون اوضاع خاورمیانه، پیشنهاد اخراج مصر از جنبش (به خاطر امضای قرارداد صلح کمپ دیوید با اسرائیل)، عضویت کامبوج و اوضاع اقتصادی بین المللی مورد بحث قرار گرفت.
در هاوانا دو دستگی در میان اعضای جنبش عدم تعهد کاملاً مشخص بود. عده ای کوبا را متهم می کردند که در ریاست کنفرانس بی طرفی را مراعات نکرده است، از این رو وقتی پیشنهاد پشتیبانی از خواسته های جمهوری اسلامی ایران علیه آمریکا مطرح شد تعدادی از کشورها تأکید کردند که بایستی تجاوزات آمریکا به ایران و دخالت نظامی شوروی در افغانستان هر دو با هم در جلسات جنبش مطرح و بررسی شود.
در بیانیه پایانی ششمین اجلاس سران عدم تعهد نسبت به پیروزی تاریخی مردم ایران در سرنگون کردن رژیم پیشین (پهلوی) و ایجاد امیدواری برای تمام مردم جهان در به دست آوردن آزادی و تحکیم استقلال خود، ابراز مسرت شد.
همچنین در بیانیه پایانی اجلاس هاوانا، از قطع روابط ایران با اسرائیل و آفریقای جنوبی، همچنین خروج ایران از پیمان سنتو استقبال به عمل آمد.
در اجلاس هاوانا پیشنهاد عراق برای میزبانی اجلاس هفتم سران بعد از کوبا مورد تصویب قرار گرفت، اما تحولات جنگ ایران و عراق، اتفاقات دیگری را رقم زد.
**اجلاس هفتم1983 دهلی نو؛ هند
هفتمین اجلاس سران عدم تعهد در ماه مارس 1983 در دهلی نو، با حضور 99 کشور و به ریاست خانم «ایندیرا گاندی» برگزار شد.
این درحالی بود که یک سال و نیم پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، وزارت امورخارجه در ماه مارس 1982 با ارسال یادداشت به سفارت کوبا (رئیس جنبش عدم تعهد) ضمن اعلام مخالفت خود با برگزاری اجلاس هفتم سران عدم تعهد در بغداد خواستار تغییر محل برگزاری اجلاس شد.
متقابلا عراق نیز برای حفظ ریاست جنبش بسیار فعال عمل می کرد و به منظور تهیه مقدمات برگزاری اجلاس سران در بغداد، اقدام به احداث ساختمان و مجموعه ای با هزینه بالغ بر یک میلیارد دلار کرد.
عملیات نظامی ایران در خاک عراق و نزدیک بودن زمان برگزاری اجلاس (سپتامبر 1982) منجر شد، «فیدل کاسترو» رهبر کوبا در ماه اوت پیشنهاد تشکیل اجلاس وزرای جنبش عدم تعهد و تعیین محل دیگری برای برگزاری هفتمین اجلاس سران را مطرح کند.
موضوع تغییر محل اجلاس سران از بغداد به جای دیگر به صورت جدی مورد توجه کشورهای عدم تعهد قرار گرفت و در اجلاس وزرای خارجه عدم تعهد در اکتبر 1982 در نیویورک، با اجماع موافقت شد محل کنفرانس از بغداد به دهلی نو تغییر یابد.
*بحران اقتصادی در کشورهای غیرمتعهد
اجلاس هفتم در شرایطی برگزار شد که آثار بحران اقتصادی در جهان به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته که اغلب عضو جنبش بودند به مراحل بی سابقه ای رسیده بود.
بیانیه نهایی شامل دو بخش اقتصادی و سیاسی بود و در قسمت سیاسی ضمن تشریح نقش عدم تعهد در دستیابی به صلح و امنیت، خلع سلاح و همزیستی مسالمت آمیز به مسائلی چون اوضاع جنوب آفریقا، فلسطین، لبنان، خاورمیانه، کامبوج، افغانستان، کره و جنگ ایران و عراق می پرداخت.
تصمیم گیری در مورد محل برگزاری اجلاس بعدی به اجلاس وزرای خارجه در لواندا در سال 1985 موکول شد و در اجلاس لواندا موافقت شد که هشتمین اجلاس سران در حراره پایتخت زیمبابوه برگزار شود.
**اجلاس هشتم1986 حراره؛ مساله جنگ ایران و عراق
هشتمین اجلاس سران عدم تعهد در حالی که 25 سال از تاسیس نم می گذشت در سپتامبر 1986 در حراره پایتخت زیمبابوه برگزار شد.
مساله جنگ ایران و عراق از بحث انگیزترین موضوعات مطرح شده در این اجلاس بود. در آن زمان هنوز بخشی از خاک ایران در تصرف عراق بود.
هیات دیپلماتیک ایران در این اجلاس با موفقیت توانست از تصویب بیانیه ای که به ابتکار کشورهای عرب حامی عراق تنظیم شده و خواستار توقف بدون قید و شرط جنگ بود، جلوگیری کند.
خلع سلاح و امنیت جهانی، استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، مساله فلسطین، لبنان، وضعیت خاورمیانه، قبرس، تجاوز آمریکا علیه لیبی، جنوب آفریقا، حقوق ملتها جهت حفظ فرهنگ و آثار ملی خود، بدهی های خارجی و علوم و تکنولوژی نیز از دیگر موضوعات مهم در این دور از اجلاس بود و در بیانیه نهایی نیز مورد اشاره قرار گرفت.
**اجلاس نهم 1989بلگراد؛ پایان جنگ سرد
سه سال بعد (1989) زمانی که سران 109 کشور عضو عدم تعهد در بلگراد دور هم جمع شدند تحولات عمده در نظام دوقطبی آغاز شده بود و جنگ سرد نیز پایان یافته بود.
همین وضعیت جدید در نظام جهانی باعث بروز اختلاف بین اعضای جنبش درباره نحوه اداره و ادامه کار شده بود.
عده ای با استناد به اینکه قطب بندی های دوران جنگ سرد از میان رفته و جنبش نیز فلسفه وجودی خود را از دست داده پیشنهاد تغییر نام یا ادغام آن با گروه 77 را مطرح می کردند درحالی که جمع کثیری از اعضا، ضمن تأیید ایجاد تغییرات در صحنه بین المللی معتقد بودند جنبش هنوز برای تحقق اهداف خود راه درازی در پیش دارد.
یوگسلاوی که برای دومین بار به ریاست جنبش عدم تعهد انتخاب شده بود به عنوان رئیس اجلاس نهم تلاش کرد در راستای ایجاد تحول در نگرش جنبش عدم تعهد برخی از موضوعات اساسی در اسناد سیاسی از جمله مباحث مربوط به استعمارزدایی و برقراری نظام نوین اطلاعات و ارتباطات را از دستور کار حذف شود که با تلاش کشورهای چپ از جمله کوبا مجددا به آن اضافه شد.
در هر صورت اجلاس نهم محل مجادله طرفداران دو ایده فوق بود و بحث های زیادی هم صورت گرفت، اما در نهایت کشورهای عضو، تصمیم گرفتند ضمن پایبندی به اصول آرمانی جنبش، به فعالیت های دسته جمعی خود ادامه داده و در گسترش همکاری با کشورهای توسعه یافته تلاش کنند.
** اجلاس دهم 1992 جاکارتا؛ دوران گذار و حفظ هویت عدم تعهد
دهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 1992 در جاکارتا پایتخت اندونزی از آن نظر حائز اهمیت بود که این جنبش با چالش هویتی در قبال تغییرات نظام حاکم بر روابط بین الملل در دوران پس از جنگ سرد مواجه شده بود.
کشورهای عضو می بایست در این مقطع تاریخی حساس و مهم، درباره راهکارهای چگونگی برخورد و تعامل با این تحولات گفت و گو و تصمیم گیری می کردند.
کشورهای مختلف طی جلسات متعدد نظرات خود در قبال وضعیت جدید جهانی را مطرح کردند. نتیجه این گفت و گوها حاکی از آن بود که جنبش عدم تعهد نه تنها موفق به حفظ هویت خود شد، بلکه با گذار از این دوره بحرانی، آماده رویارویی با چالش های جدید در جهان شده است.
اجماع نظر میان کشورهای عضو در خصوص ضرورت تداوم حیات جنبش و تاکید بر ارتقای نقش آن در تحولات بین المللی، در این دوره منجر شد که نهضت عدم تعهد هویت وجودی خود را در دوران پس از جنگ سرد دوباره بازیافته و بر مبنای اصول بنیادین خود به حرکت ادامه دهد.
البته مسائل مربوط به آسیای جنوب شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و اسرائیل، لبنان، بوسنی، آفریقای جنوبی، قاچاق موادمخدر، تروریسم، استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، همکاری بین المللی اقتصادی برای توسعه و محیط زیست را نیز می توان از مهمترین مسائل منطقه ای و اقتصادی مطرح در این دور از اجلاس بیان کرد.
**اجلاس یازدهم 1995 کاتاهنا؛ تجدید نظر در ساختار سازمان ملل
یازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 1995 در شهر کارتاهنا در کلمبیا برگزار شد. در این اجلاس مسائل متعددی از جمله: تجدید ساختار سازمان ملل، خاتمه دوران جنگ سرد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجود در جهان سوم، خلع سلاح و امنیت بین المللی، همکاری بین المللی برای توسعه، ضرورت برخورد مناسب جنبش با تحولات بین المللی، همکاریهای اقتصادی و تروریسم مورد بررسی قرار گرفت.
در دور یازدهم اجلاس سران عدم تعهد علاوه بر بیانیه رسمی پایانی، یک بیانیه جداگانه در خصوص آنکتاد و یونیدو نیز صادر شد.
**اجلاس دوازدهم 1998دوربان؛ آخرین اجلاس نم در قرن بیستم
دوربان آفریقای جنوبی محل برگزاری آخرین اجلاس جنبش تعهد در قرن بیستم بود. اجلاس دوازدهم با حضور نمایندگان 114 کشور و به ریاست نلسون ماندلا در حالی برگزار می شد که شمارش معکوس برای آغاز قرن جدید حرکت شتابان به خود گرفته بود.
رهبران جنبش نم در این دوره ضمن تاکید بر آمادگی برای مواجهه با چالش های قرن جدید، نقش جنبش عدم تعهد، گفت وگوی تمدنها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل، تروریسم، بدهی های خارجی، محیط زیست و توسعه، علوم و تکنولوژی، همکاریهای جنوب - جنوب، کشورهای کمتر توسعه یافته، نژادپرستی، تبعیض نژادی و موادمخدر را مورد بررسی قرار دادند.
**اجلاس سیزدهم 2002 کوالالامپور؛ اولین اجلاس پس از حوادث 11 سپتامبر / حمله آمریکا به عراق
در نشست دوربان، قرار شد اولین دور اجلاس عدم تعهد در بنگلادش برگزار شود، اما بنگلادش اعلام انصراف کرد. کشور بعدی اردن بود ولی اردن نیز از میزبانی اجلاس سران منصرف شد و بالاخره سیزدهمین اجلاس سران نم در فوریه 2002 در کوالالامپور پایتخت مالزی برگزار شد.
این اجلاس نخستین اجلاس سران عدم تعهد پس از حوادث تروریستی 11 سپتامبر در نیویورک بود و لذا تروریسم به یکی از مباحث عمده اجلاس سیزدهم تبدیل شد.
از سوی دیگر اجلاس کوالالامپور کمتر از یک ماه قبل از حمله آمریکا به عراق و در بحبوحه مباحث شورای امنیت سازمان ملل در خصوص عراق برگزار شد.
به طور طبیعی مساله عراق از اصلی ترین موضوعات مطرح در سخنرانی سران کشورهای شرکت کننده در اجلاس بود.
رئیس جمهوری وقت ایران در بخشی از سخنرانی خود در این اجلاس، حمله نظامی به عراق را موجب خسارت فراوان به مردم مظلوم این کشور و به خطر افتادن ثبات و امنیت منطقه، تخریب محیط زیست و تقویت افراط گرایی خواند و گفت این حمله حرکت موزون آغاز شده به سوی مردم سالاری سازگار با دین و اخلاق و فرهنگ را در این منطقه به خطر خواهد انداخت.
**اجلاس چهاردهم 2006 هاوانا؛ عضویت دو عضو جدید
سپتامبر 2006 زمانی بود که سران 58 کشور عضو غیرمتعهدها در هاوانا پایتخت کوبا برای برگزاری چهاردهمین اجلاس عدم تعهد گرد هم آمدند.
البته پیش از برگزاری اجلاس سران در کوبا، اجلاس وزیران امور خارجه دفتر هماهنگی عدم تعهد در کوالالامپور و به ریاست کشور مالزی به عنوان رئیس اجلاس سیزدهم در خرداد ماه 1385 ( مه 2006) برگزار شد.
اگر چه صدور اعلامیه پوتراجایا، بیانیه فلسطین و بیانیه ابراز همدردی با قربانیان زلزله در اندونزی از جمله اقدامات مهم این نشست مقدماتی بود، اما صدور بیانیه جداگانه در ارتباط با فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران، مهمترین موضوع مورد توجه رسانه های گروهی در این اجلاس بود.
اختلاف الجزایر و صحرا در خصوص پاراگراف های مربوط به مساله صحرا و اختلاف پاکستان و افغانستان و هند در خصوص پاراگراف های مربوط به فعالیت گروه های تروریستی در مناطق مرزی جنوب و شرق افغانستان نیز از دیگر نکات قابل ذکر در این اجلاس بود.
در نهایت پاراگراف های مربوط به صحرا و دو پاراگراف مربوط به افغانستان در بیانیه پایانی اجلاس در پرانتز باقی ماند و تصمیم گیری در خصوص آنها به اجلاس سران در هاوانا موکول شد.
مصر و لیبی هم برای میزبانی اجلاس بعدی سران رقابت و اختلاف شدیدی داشتند، البته تلاش لیبی برای جلوگیری از تصویب میزبانی مصر بی نتیجه ماند و مصر میزبان اجلاس پانزدهم شد.
در این دوره کشورهای دومینیکا و آنتیگوا باربودا نیز به جنبش عدم تعهد پیوستند.
**اجلاس پانزدهم2009 شرم الشیخ؛ تصویب 7 سند همکاری و اعلامیه روز بین المللی ماندلا
پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد ژوئیه 2009 با حضور سران و نمایندگان 107 کشور از 118 عضو، 18 کشور و 7 سازمان بین المللی و منطقه ای به عنوان ناظر و 29 کشور و 14 سازمان بین المللی و منطقه ای به عنوان میهمان در شرم الشیخ مصر برگزار شد.
در پایان این اجلاس 7 سند شامل سند نهایی اجلاس، اعلامیه سران شرم الشیخ، اعلامیه روز بین المللی نلسون ماندلا-18 ژوئیه، اعلامیه ضرورت پایان بخشیدن به تحریمهای مالی، تجاری و اقتصادی آمریکا علیه کوبا، اعلامیه فلسطین، طرح عمل جنبش عدم تعهد(2012-2009)و گزارش گزارشگر اجلاس به تصویب رسید.
در این دور از اجلاس، سران با درخواست آرژانتین و شورای صلح جهانی برای عضویت ناظر در جنبش عدم تعهد موافقت کردند.
از این میان 40 کشور در سطح رئیس کشور و نخست وزیر و معاون رئیس جمهوری شرکت کردند.
اجلاس پانزدهم سران، پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 1391 مطابق با 2012 میلادی را به تصویب رساند.
** اجلاس شانزدهم 2012تهران؛ آغاز ریاست ایران
با تصویب میزبانی تهران برای نشست سران عضو عدم تعهد در اجلاس 2009 شرم الشیخ مصر، جمهوری اسلامی ایران به مدت 9 سال تا سال 1397 (مطابق با 2018 میلادی)، عضو تروئیکای جنبش شد و از سال 1391 لغایت 1394 ریاست دوره ای جنبش عدم تعهد را بر عهده گرفت.
تروئیکا متشکل از رؤسای فعلی، گذشته و آینده جنبش عدم تعهد است که نخستین بار در اجلاس وزیران خارجه جنبش در آوریل 1997 مطرح شد و متعاقب آن اولین جلسه تروئیکا در پنجاه و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد به صورت رسمی برگزار شد.
اجلاس سران بالاترین و عالی ترین گردهمایی جنبش عدم تعهد به شمار می آید که معمولا هر سه سال یک بار در پایتخت یکی از کشورهای عضو برگزار می شود و از آن پس کشور میزبان ریاست جنبش را برعهده می گیرد.
شانزدهمین اجلاس غیرمتعهدها از 5 تا 10 شهریور 1391 (26 تا 31 اوت 2012) با حضور 24 رئیس جمهوری و 8 نخست وزیر و 3 پادشاه در بالاترین سطح، 9 معاون رئیس جمهوری و 80 وزیر (60 نفرشان وزیرخارجه بودند) و 2 رئیس مجلس و 9 فرستاده ویژه از 100 کشور از مجموع120 کشور عضو نم، در تهران برگزار شد.
** جنبش عدم تعهد / ساختار و ساز و کارها
جنبش عدم تعهد(Non-Aligned Movement) که به اختصار به آن نم (NAM)نیز گفته می شود دارای ساختار اداری مانند سایر سازمان های معمول و چندان دارای سلسله مراتب منطقی و حساب شده نیست و همه کشورهای عضو فارغ از اندازه و اهمیت خود از این فرصت برخوردارند تا در تصمیم سازی و سیاست گذاری های جهانی نقش ایفا کنند.
بنیانگذاران جنبش عدم تعهد و جانشینان بعدی آنها معتقد که با توجه به تنوع ایدئولوژیکی و جغرافیایی کشورهای عضو، در صورت ایجاد ساختارهای رسمی همچون اساسنامه و دبیرخانه داخلی، احتمالا این جنبش از هم فروخواهد پاشید. زیرا یک سازمان فراملی متشکل از کشورهایی با ایدئولوژی ها و اهداف مختلف هرگز قادر به ایجاد ساختاری اداری و منطقی برای اجرای سیاست هایی که مورد توافق کشورهای عضو باشد، نخواهد بود.
بر همین اساس، نوع منحصر به فردی از ساختار اداری در این جنبش شکل گرفت و در این چارچوب، اجلاس سران، مناسبتی است که در بالاترین سطح تشکیل جلسه می دهد و کشور میزبان ریاست جنبش و مسئولیت های مربوطه را از کشور میزبان قبلی برای مدت سه سال تا اجلاس بعدی برعهده می گیرد.
به این ترتیب ساختار اداری جنبش نیز در مدت ریاست کشور میزبان به این کشور سپرده می شود که این وظیفه نیز معمولا برعهده وزارت خارجه آن کشور قرار می گیرد.
علاوه بر این، از آنجا که سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد به طور منظم در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار می کنند و بیشتر کارهای خود را در آنجا انجام می دهند، نماینده دائم کشور رئیس جنبش به عنوان «وزیر امور عدم تعهد» عمل می کند.
پس از اجلاس سران که مهمترین و عالی ترین رکن جنبش است و مقامی مشابه دبیرکل در سازمان های بین المللی است، کنفرانس وزیران امور خارجه، اجلاس وزیران تخصصی، کمیته متدولوژی، دفتر هماهنگی، تروئیکا و در ساختار جنبش عدم تعهد و از ارکان آن محسوب می شود.
کمیته هماهنگی مشترک جنبش عدم تعهد و گروه 77، گروه کشورهای عضو عدم تعهد در شورای امنیت ، گروههای کاری، گروههای تماس، نیروی اقدام و کمیته های جنبش عدم تعهد، اجلاس های وزرا برای همکاری بین المللی در زمینه های مختلف ، کمیته های همکاری های اقتصادی و گروه های هماهنگی بین کشورها و اجلاس های فوق العاده وزرا و نشست های حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل و وزیران خارجه دفتر هماهنگی نیز در ساختار جنبش عدم تعهد از اهمیت ویژه برخودار هستند
تصمیم گیری در کلیه اجلاس ها و نشست های جنبش عدم تعهد براساس «اجماع» کشورهای عضو است. البته از آنجا که جنبش عدم تعهد فاقد دبیرخانه، مقر دائم و کادر ثابت می باشد، برحسب نوع اجلاس، کشور میزبان به تدارک وسائل و ابزار کار مورد نیاز می پردازد و چنانچه کمبودی در امر خدمات باشد، کشورهای دیگر عضو کمک های لازم را دراختیار کشور میزبان قرار می دهند.
تهیه اسناد نیز وظیفه کشور میزبان است که باید با مشورت گسترده با دیگر اعضاء صورت گیرد.کشور میزبان باید تلاش کند تا پیش نویس اسناد مربوط به اجلاس را هرچه سریع تر و حداقل یک ماه قبل از برگزاری اجلاس تهیه و توزیع کند.
خبرنگار:داود نخ کوب نیاسر؛ دبیر: محسن طاهرزاده
سیام**3070**1429
پنجشنبه گذشته نیز آخرین نشست کمیته هماهنگی جنبش عدم تعهد (نم- NAM) برای انجام هماهنگی های لازم پیش از برگزاری این اجلاس در نیویورک و به ریاست ایران برگزار شد.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه که از اواسط هفته برای حضور در نشست وزیران خارجه جنبش عدم تعهد در جزیره مارگاریتای ونزوئلا به سر می برد در سفر دوره ای دو هفته پیش به آمریکایی لاتین،در دیدار «دلسی رودریگز» همتای ونزئولایی خود در کاراکاس،خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مهمترین کشورهای عضو جنبش عدم تعهد و ریاست قبلی «نم»، آماده هرگونه کمک به برگزاری هر چه بهتر اجلاس سران این جنبش در ونزوئلا است.
جمهوری اسلامی ایران از سال 1391 ریاست دوره ای جنبش عدم تعهد را برعهده دارد و انتقال ریاست جنبش نم بر اساس برنامه ریزی معمول باید در شهریور 1394 به ونزوئلا انجام می شد،اما این کار با چندین ماه تعویق صورت گرفت.
از دوره ریاست ایران بر جنبش غیرمتعهدها می توان به عنوان برجسته ترین مقاطع دوران یاد کرد؛ دورانی که با تحولات شمال آفریقا و خاورمیانه به ویژه انقلاب مصر، سرنگونی دیکتاتوری لیبی و تونس و در ادامه آن با بحران جنگ در سوریه، عراق و یمن همزمان شد و این دوره را از سایر ادوار قبل متمایز کرد.
البته با توجه به حساسیت و اهمیت مساله فلسطین در دکترین جمهوری اسلامی ایران و حملات متعدد رژیم صهیونیستی به کرانه باختری و غزه در این دوره، تشکیل کمیته فلسطین در ساختار جنبش با 14 عضو که ریاست آن را نیز ایران بر عهده داشت از مهمترین دستاوردهای دوره ریاست ایران بر نم (NAM) است.
در همین رابطه تاسیس صندوق و کمک مالی به فلسطین را نیز می توان به عنوان مهم ترین کار ویژه این کمیته عنوان کرد.
** «نه شرقی،نه غربی» مبنای مشترک ایران و غیر متعهد
دکترین «نه شرقی، نه غربی» به عنوان اصول مبنایی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و برگرفته از آموزه های بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به اندیشه عدم تعهد بسیار نزدیک است؛برهمین اساس ایران همواره بر حفظ استقلال عملی و پویایی موضع گیری و مبادرت و بازنگری در متن معادلات جهانی از سوی جنبش عدم تعهد در طول این سالیان تاکید کرده است.
**اقدامات «نم» در قبال ایران
مهمترین اقدام حمایتی جنبش غیرمتعهدها در قبال ایران را در سال های اخیر می توان تلاش برای محکوم نشدن ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی بیان کرد؛ به طوری که در پایان چهاردهمین نشست سران در هاوانا، اعضا در بیانیه جداگانه ای ضمن حمایت از فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران، پیوستن رژیم صهیونیستی را به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) خواستار شدند.
تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران وعراق، محکوم کردن حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر 1367، حمایت از اجرای قطعنامه 598 و سایر موضع گیری هایی که با سیاست های جمهوری اسلامی ایران انطباق داشته مانند: مساله فلسطین، مخالفت با مذهب ستیزی و نژادپرستی را نیز می توان به عنوان اقدامات مثبت جنبش غیر تعهدها به سود ایران نام برد.
**کلمبو آغاز نهضت جنبش عدم تعهد
در آوریل 1954 گروهی از کشورهای آسیایی در پایتخت سریلانکا (کلمبو) اجتماع کرده و درباره همکاری با یکدیگر و با کشورهای تازه استقلال یافته آسیایی و آفریقایی به توافق رسیدند و اولین تلاش در راستای همبستگی و همکاری و دستیابی به مواضع مشترک صورت گرفت.
پایه های اصلی جنبش عدم تعهد در سال 1955 و در جریان کنفرانس باندونگ در کشور اندونزی بنیانگذاری شد؛ نهضت عدم تعهد متشکل از کشورهایی بود که از استعمار آزاد شده و قصد داشتند مجموعه ای از رهاشدگان از استعمار را تشکیل دهند.
در کنفرانس باندونگ که بر مبنای توافق های کنفرانس کلمبو برپا شد، صلح جهانی، تشریک مساعی کشورها، استعمار مستقیم و غیرمستقیم و آثار و خطرات ناشی از عدم رعایت آن، احترام به عقاید یکدیگر و حفظ روابط دوستانه و ترویج و توسعه مورد تاکید قرار گرفت.
**جنبش عدم تعهد 51 سال با تحولات جهانی
بی تردید از جنبش عدم تعهد می توان به عنوان یک تشکل مهم بین المللی و یکی از مجموعه های تاثیرگذار بر روند تحولات جهانی طی 51 سال گذشته نام برد.
اصطلاح «عدم تعهد» نخستین بار توسط «جواهر لعل نهرو» نخست وزیر هند طی نطقی در 28آوریل 1954 در کلمبو مطرح شد و پس از آن با تلاش رهبران آسیایی- آفریقایی و بنیانگذاران آن، این جنبش شکل گرفت.
این روند با تلاش مارشال تیتو، جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر، احمد سوکارنو و قوام نکرومه رهبران یوگسلاوی، هند، مصر، اندونزی و غنا به عنوان بنیانگذاران و نخستین رهبران این نهضت تا جایی ادامه یافت که اولین اجلاس در دسامبر 1961 در بلگراد پایتخت یوگسلاوی و با حضور رهبران 25 کشور برگزار شد.
**اجلاس 1961 بلگراد؛نفی استعمار و استعمارگری
اولین اجلاس کشورهای عضو جنبش عدم تعهد به منظور بررسی و تبادل نظر پیرامون برقراری صلح و امنیت بین المللی، همکاری های بین المللی، بهبود وضعیت اقتصادی درسپتامبر1961در بلگراد پایتخت یوگسلاوی برگزار شد.
از این سال به بعد عضویت در جنبش عدم تعهد به معنی اعلام مخالفت و عدم پذیرش سلطه قدرت های بزرگ و دستیابی به استقلال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نفی استعمار و استعمارگری و تعدیل کننده نظام جهان تلقی شد.
جو بین المللی آن زمان - دوره جنگ سرد و تشدید تشنجات بین المللی - بیم برخورد بلوک ها و آغاز جنگ جهانی سوم را بوجود آورده بود، لذا تاکید کنفرانس بیشتر بر حفظ صلح و امنیت جهانی و رفع اختلافات از طریق صلح و همکاری بین المللی بود.
بنابر شرایطی که برای شناخت کشورهای غیرمتعهد تعیین شده بود از 25 کشور برای شرکت در کنفرانس دعوت به عمل آمد؛ این در شرایطی بود که اکثریت شرکت کنندگان را کشورهای تازه استقلال یافته با خاطرات تلخ از استعمار غرب تشکیل می دادند. به همین دلیل نسبت به غرب بدبین بوده و بیشتر به شرق تمایل داشتند.
**اجلاس دوم1964 قاهره؛ تامین استقرار صلح
دومین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در اکتبر 1964 در قاهره پایتخت مصر برگزار شد.
در این کنفرانس سران 47 کشور شرکت کرده بودند و اغلب اعضای جدید را کشورهای تازه استقلال یافته تشکیل می دادند. هدف اصلی کنفرانس بررسی بحران های جهانی و چگونگی یافتن راهی جهت تأمین و استقرار صلح بود.
** اجلاس سوم1970 لوزاکا؛ شکاف کشور های فقیر- غنی
با آنکه قرار بود کنفرانس سران عدم تعهد هر سه سال یکبار تشکیل شود، اما به علت اوضاع جهان، سومین کنفرانس سران 6 سال بعد در سپتامبر سال 1970 در لوزاکا پایتخت زامبیا با شرکت 53 کشور عضو تشکیل شد.
این کنفرانس ضمن پرداختن به مسائل مربوط به حفظ صلح و امنیت بین المللی برضرورت استقلال کلیه ملل به خصوص مستعمرات پرتغال در جنوب آفریقا تاکید کرد.
در زمینه مسائل اقتصادی از افزایش شکاف میان کشورهای غنی و فقیر ابراز تاسف شد و تنزل سهم کشورهای در حال توسعه در زمینه صادرات طی دهه های 50 و 60 میلادی مورد توجه قرار گرفت.
**اجلاس چهارم 1973 الجزیره؛ تبعیض نژادی
چهارمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در سپتامبر 1973 در الجزیره با حضور نمایندگان 75 کشور تشکیل شد.
مصوبات این دور از اجلاس نم در زمینه مسائل سیاسی از جمله تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی، رودزیا، کامبوج و حقوق دریاها و مواد مخدر بود.
همچنین در این دور در زمینه مسائل اقتصادی به موضوعاتی چون روابط کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، انتقال تکنولوژی و سیستم بین المللی مالی و پولی توجه داشت.
**اجلاس پنجم 1976کلمبو؛ بروز جریان مترقی و معتدل
پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در کلمبو پایتخت سریلانکا در 1976 در حالی برگزار شد که نمایندگان 86 کشور به عنوان عضو، 9 کشور و 12 سازمان بین المللی به عنوان ناظر و 7 کشور نیز به عنوان میهمان در این کنفرانس شرکت داشتند.
بروز اختلاف نظرهایی که از قبل در جنبش عدم تعهد وجود داشت در این کنفرانس شکل روشن تری به خود گرفت و کشورهای شرکت کننده به طور کلی به دو گروه تندرو یا مترقی و میانه رو یا معتدل تقسیم شدند.
در این اجلاس بر سر تصاحب کرسی های دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد که تعداد آن از 17 به 25عضو افزایش یافته بود رقابت شدیدی درگرفت.
**اجلاس ششم1979هاوانا؛ عضویت ایران
تا سال 1979 ایران به دلیل عضویت در پیمان نظامی بغداد (پیمان سنتو) نتوانست به عضویت جنبش غیرمتعهدها درآید و با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط رژیم پهلوی در سال 1357 (1979 میلادی) و انحلال پیمان سنتو، جمهوری اسلامی ایران در سپتامبر 1979 همزمان با برگزاری ششمین اجلاس سران غیرمتعهدها در هاوانا مرکز کوبا رسما به عضویت این جنبش درآمد.
در جریان این کنفرانس مسائل مهمی چون اوضاع خاورمیانه، پیشنهاد اخراج مصر از جنبش (به خاطر امضای قرارداد صلح کمپ دیوید با اسرائیل)، عضویت کامبوج و اوضاع اقتصادی بین المللی مورد بحث قرار گرفت.
در هاوانا دو دستگی در میان اعضای جنبش عدم تعهد کاملاً مشخص بود. عده ای کوبا را متهم می کردند که در ریاست کنفرانس بی طرفی را مراعات نکرده است، از این رو وقتی پیشنهاد پشتیبانی از خواسته های جمهوری اسلامی ایران علیه آمریکا مطرح شد تعدادی از کشورها تأکید کردند که بایستی تجاوزات آمریکا به ایران و دخالت نظامی شوروی در افغانستان هر دو با هم در جلسات جنبش مطرح و بررسی شود.
در بیانیه پایانی ششمین اجلاس سران عدم تعهد نسبت به پیروزی تاریخی مردم ایران در سرنگون کردن رژیم پیشین (پهلوی) و ایجاد امیدواری برای تمام مردم جهان در به دست آوردن آزادی و تحکیم استقلال خود، ابراز مسرت شد.
همچنین در بیانیه پایانی اجلاس هاوانا، از قطع روابط ایران با اسرائیل و آفریقای جنوبی، همچنین خروج ایران از پیمان سنتو استقبال به عمل آمد.
در اجلاس هاوانا پیشنهاد عراق برای میزبانی اجلاس هفتم سران بعد از کوبا مورد تصویب قرار گرفت، اما تحولات جنگ ایران و عراق، اتفاقات دیگری را رقم زد.
**اجلاس هفتم1983 دهلی نو؛ هند
هفتمین اجلاس سران عدم تعهد در ماه مارس 1983 در دهلی نو، با حضور 99 کشور و به ریاست خانم «ایندیرا گاندی» برگزار شد.
این درحالی بود که یک سال و نیم پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، وزارت امورخارجه در ماه مارس 1982 با ارسال یادداشت به سفارت کوبا (رئیس جنبش عدم تعهد) ضمن اعلام مخالفت خود با برگزاری اجلاس هفتم سران عدم تعهد در بغداد خواستار تغییر محل برگزاری اجلاس شد.
متقابلا عراق نیز برای حفظ ریاست جنبش بسیار فعال عمل می کرد و به منظور تهیه مقدمات برگزاری اجلاس سران در بغداد، اقدام به احداث ساختمان و مجموعه ای با هزینه بالغ بر یک میلیارد دلار کرد.
عملیات نظامی ایران در خاک عراق و نزدیک بودن زمان برگزاری اجلاس (سپتامبر 1982) منجر شد، «فیدل کاسترو» رهبر کوبا در ماه اوت پیشنهاد تشکیل اجلاس وزرای جنبش عدم تعهد و تعیین محل دیگری برای برگزاری هفتمین اجلاس سران را مطرح کند.
موضوع تغییر محل اجلاس سران از بغداد به جای دیگر به صورت جدی مورد توجه کشورهای عدم تعهد قرار گرفت و در اجلاس وزرای خارجه عدم تعهد در اکتبر 1982 در نیویورک، با اجماع موافقت شد محل کنفرانس از بغداد به دهلی نو تغییر یابد.
*بحران اقتصادی در کشورهای غیرمتعهد
اجلاس هفتم در شرایطی برگزار شد که آثار بحران اقتصادی در جهان به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته که اغلب عضو جنبش بودند به مراحل بی سابقه ای رسیده بود.
بیانیه نهایی شامل دو بخش اقتصادی و سیاسی بود و در قسمت سیاسی ضمن تشریح نقش عدم تعهد در دستیابی به صلح و امنیت، خلع سلاح و همزیستی مسالمت آمیز به مسائلی چون اوضاع جنوب آفریقا، فلسطین، لبنان، خاورمیانه، کامبوج، افغانستان، کره و جنگ ایران و عراق می پرداخت.
تصمیم گیری در مورد محل برگزاری اجلاس بعدی به اجلاس وزرای خارجه در لواندا در سال 1985 موکول شد و در اجلاس لواندا موافقت شد که هشتمین اجلاس سران در حراره پایتخت زیمبابوه برگزار شود.
**اجلاس هشتم1986 حراره؛ مساله جنگ ایران و عراق
هشتمین اجلاس سران عدم تعهد در حالی که 25 سال از تاسیس نم می گذشت در سپتامبر 1986 در حراره پایتخت زیمبابوه برگزار شد.
مساله جنگ ایران و عراق از بحث انگیزترین موضوعات مطرح شده در این اجلاس بود. در آن زمان هنوز بخشی از خاک ایران در تصرف عراق بود.
هیات دیپلماتیک ایران در این اجلاس با موفقیت توانست از تصویب بیانیه ای که به ابتکار کشورهای عرب حامی عراق تنظیم شده و خواستار توقف بدون قید و شرط جنگ بود، جلوگیری کند.
خلع سلاح و امنیت جهانی، استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، مساله فلسطین، لبنان، وضعیت خاورمیانه، قبرس، تجاوز آمریکا علیه لیبی، جنوب آفریقا، حقوق ملتها جهت حفظ فرهنگ و آثار ملی خود، بدهی های خارجی و علوم و تکنولوژی نیز از دیگر موضوعات مهم در این دور از اجلاس بود و در بیانیه نهایی نیز مورد اشاره قرار گرفت.
**اجلاس نهم 1989بلگراد؛ پایان جنگ سرد
سه سال بعد (1989) زمانی که سران 109 کشور عضو عدم تعهد در بلگراد دور هم جمع شدند تحولات عمده در نظام دوقطبی آغاز شده بود و جنگ سرد نیز پایان یافته بود.
همین وضعیت جدید در نظام جهانی باعث بروز اختلاف بین اعضای جنبش درباره نحوه اداره و ادامه کار شده بود.
عده ای با استناد به اینکه قطب بندی های دوران جنگ سرد از میان رفته و جنبش نیز فلسفه وجودی خود را از دست داده پیشنهاد تغییر نام یا ادغام آن با گروه 77 را مطرح می کردند درحالی که جمع کثیری از اعضا، ضمن تأیید ایجاد تغییرات در صحنه بین المللی معتقد بودند جنبش هنوز برای تحقق اهداف خود راه درازی در پیش دارد.
یوگسلاوی که برای دومین بار به ریاست جنبش عدم تعهد انتخاب شده بود به عنوان رئیس اجلاس نهم تلاش کرد در راستای ایجاد تحول در نگرش جنبش عدم تعهد برخی از موضوعات اساسی در اسناد سیاسی از جمله مباحث مربوط به استعمارزدایی و برقراری نظام نوین اطلاعات و ارتباطات را از دستور کار حذف شود که با تلاش کشورهای چپ از جمله کوبا مجددا به آن اضافه شد.
در هر صورت اجلاس نهم محل مجادله طرفداران دو ایده فوق بود و بحث های زیادی هم صورت گرفت، اما در نهایت کشورهای عضو، تصمیم گرفتند ضمن پایبندی به اصول آرمانی جنبش، به فعالیت های دسته جمعی خود ادامه داده و در گسترش همکاری با کشورهای توسعه یافته تلاش کنند.
** اجلاس دهم 1992 جاکارتا؛ دوران گذار و حفظ هویت عدم تعهد
دهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 1992 در جاکارتا پایتخت اندونزی از آن نظر حائز اهمیت بود که این جنبش با چالش هویتی در قبال تغییرات نظام حاکم بر روابط بین الملل در دوران پس از جنگ سرد مواجه شده بود.
کشورهای عضو می بایست در این مقطع تاریخی حساس و مهم، درباره راهکارهای چگونگی برخورد و تعامل با این تحولات گفت و گو و تصمیم گیری می کردند.
کشورهای مختلف طی جلسات متعدد نظرات خود در قبال وضعیت جدید جهانی را مطرح کردند. نتیجه این گفت و گوها حاکی از آن بود که جنبش عدم تعهد نه تنها موفق به حفظ هویت خود شد، بلکه با گذار از این دوره بحرانی، آماده رویارویی با چالش های جدید در جهان شده است.
اجماع نظر میان کشورهای عضو در خصوص ضرورت تداوم حیات جنبش و تاکید بر ارتقای نقش آن در تحولات بین المللی، در این دوره منجر شد که نهضت عدم تعهد هویت وجودی خود را در دوران پس از جنگ سرد دوباره بازیافته و بر مبنای اصول بنیادین خود به حرکت ادامه دهد.
البته مسائل مربوط به آسیای جنوب شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و اسرائیل، لبنان، بوسنی، آفریقای جنوبی، قاچاق موادمخدر، تروریسم، استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، همکاری بین المللی اقتصادی برای توسعه و محیط زیست را نیز می توان از مهمترین مسائل منطقه ای و اقتصادی مطرح در این دور از اجلاس بیان کرد.
**اجلاس یازدهم 1995 کاتاهنا؛ تجدید نظر در ساختار سازمان ملل
یازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 1995 در شهر کارتاهنا در کلمبیا برگزار شد. در این اجلاس مسائل متعددی از جمله: تجدید ساختار سازمان ملل، خاتمه دوران جنگ سرد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجود در جهان سوم، خلع سلاح و امنیت بین المللی، همکاری بین المللی برای توسعه، ضرورت برخورد مناسب جنبش با تحولات بین المللی، همکاریهای اقتصادی و تروریسم مورد بررسی قرار گرفت.
در دور یازدهم اجلاس سران عدم تعهد علاوه بر بیانیه رسمی پایانی، یک بیانیه جداگانه در خصوص آنکتاد و یونیدو نیز صادر شد.
**اجلاس دوازدهم 1998دوربان؛ آخرین اجلاس نم در قرن بیستم
دوربان آفریقای جنوبی محل برگزاری آخرین اجلاس جنبش تعهد در قرن بیستم بود. اجلاس دوازدهم با حضور نمایندگان 114 کشور و به ریاست نلسون ماندلا در حالی برگزار می شد که شمارش معکوس برای آغاز قرن جدید حرکت شتابان به خود گرفته بود.
رهبران جنبش نم در این دوره ضمن تاکید بر آمادگی برای مواجهه با چالش های قرن جدید، نقش جنبش عدم تعهد، گفت وگوی تمدنها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل، تروریسم، بدهی های خارجی، محیط زیست و توسعه، علوم و تکنولوژی، همکاریهای جنوب - جنوب، کشورهای کمتر توسعه یافته، نژادپرستی، تبعیض نژادی و موادمخدر را مورد بررسی قرار دادند.
**اجلاس سیزدهم 2002 کوالالامپور؛ اولین اجلاس پس از حوادث 11 سپتامبر / حمله آمریکا به عراق
در نشست دوربان، قرار شد اولین دور اجلاس عدم تعهد در بنگلادش برگزار شود، اما بنگلادش اعلام انصراف کرد. کشور بعدی اردن بود ولی اردن نیز از میزبانی اجلاس سران منصرف شد و بالاخره سیزدهمین اجلاس سران نم در فوریه 2002 در کوالالامپور پایتخت مالزی برگزار شد.
این اجلاس نخستین اجلاس سران عدم تعهد پس از حوادث تروریستی 11 سپتامبر در نیویورک بود و لذا تروریسم به یکی از مباحث عمده اجلاس سیزدهم تبدیل شد.
از سوی دیگر اجلاس کوالالامپور کمتر از یک ماه قبل از حمله آمریکا به عراق و در بحبوحه مباحث شورای امنیت سازمان ملل در خصوص عراق برگزار شد.
به طور طبیعی مساله عراق از اصلی ترین موضوعات مطرح در سخنرانی سران کشورهای شرکت کننده در اجلاس بود.
رئیس جمهوری وقت ایران در بخشی از سخنرانی خود در این اجلاس، حمله نظامی به عراق را موجب خسارت فراوان به مردم مظلوم این کشور و به خطر افتادن ثبات و امنیت منطقه، تخریب محیط زیست و تقویت افراط گرایی خواند و گفت این حمله حرکت موزون آغاز شده به سوی مردم سالاری سازگار با دین و اخلاق و فرهنگ را در این منطقه به خطر خواهد انداخت.
**اجلاس چهاردهم 2006 هاوانا؛ عضویت دو عضو جدید
سپتامبر 2006 زمانی بود که سران 58 کشور عضو غیرمتعهدها در هاوانا پایتخت کوبا برای برگزاری چهاردهمین اجلاس عدم تعهد گرد هم آمدند.
البته پیش از برگزاری اجلاس سران در کوبا، اجلاس وزیران امور خارجه دفتر هماهنگی عدم تعهد در کوالالامپور و به ریاست کشور مالزی به عنوان رئیس اجلاس سیزدهم در خرداد ماه 1385 ( مه 2006) برگزار شد.
اگر چه صدور اعلامیه پوتراجایا، بیانیه فلسطین و بیانیه ابراز همدردی با قربانیان زلزله در اندونزی از جمله اقدامات مهم این نشست مقدماتی بود، اما صدور بیانیه جداگانه در ارتباط با فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران، مهمترین موضوع مورد توجه رسانه های گروهی در این اجلاس بود.
اختلاف الجزایر و صحرا در خصوص پاراگراف های مربوط به مساله صحرا و اختلاف پاکستان و افغانستان و هند در خصوص پاراگراف های مربوط به فعالیت گروه های تروریستی در مناطق مرزی جنوب و شرق افغانستان نیز از دیگر نکات قابل ذکر در این اجلاس بود.
در نهایت پاراگراف های مربوط به صحرا و دو پاراگراف مربوط به افغانستان در بیانیه پایانی اجلاس در پرانتز باقی ماند و تصمیم گیری در خصوص آنها به اجلاس سران در هاوانا موکول شد.
مصر و لیبی هم برای میزبانی اجلاس بعدی سران رقابت و اختلاف شدیدی داشتند، البته تلاش لیبی برای جلوگیری از تصویب میزبانی مصر بی نتیجه ماند و مصر میزبان اجلاس پانزدهم شد.
در این دوره کشورهای دومینیکا و آنتیگوا باربودا نیز به جنبش عدم تعهد پیوستند.
**اجلاس پانزدهم2009 شرم الشیخ؛ تصویب 7 سند همکاری و اعلامیه روز بین المللی ماندلا
پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد ژوئیه 2009 با حضور سران و نمایندگان 107 کشور از 118 عضو، 18 کشور و 7 سازمان بین المللی و منطقه ای به عنوان ناظر و 29 کشور و 14 سازمان بین المللی و منطقه ای به عنوان میهمان در شرم الشیخ مصر برگزار شد.
در پایان این اجلاس 7 سند شامل سند نهایی اجلاس، اعلامیه سران شرم الشیخ، اعلامیه روز بین المللی نلسون ماندلا-18 ژوئیه، اعلامیه ضرورت پایان بخشیدن به تحریمهای مالی، تجاری و اقتصادی آمریکا علیه کوبا، اعلامیه فلسطین، طرح عمل جنبش عدم تعهد(2012-2009)و گزارش گزارشگر اجلاس به تصویب رسید.
در این دور از اجلاس، سران با درخواست آرژانتین و شورای صلح جهانی برای عضویت ناظر در جنبش عدم تعهد موافقت کردند.
از این میان 40 کشور در سطح رئیس کشور و نخست وزیر و معاون رئیس جمهوری شرکت کردند.
اجلاس پانزدهم سران، پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 1391 مطابق با 2012 میلادی را به تصویب رساند.
** اجلاس شانزدهم 2012تهران؛ آغاز ریاست ایران
با تصویب میزبانی تهران برای نشست سران عضو عدم تعهد در اجلاس 2009 شرم الشیخ مصر، جمهوری اسلامی ایران به مدت 9 سال تا سال 1397 (مطابق با 2018 میلادی)، عضو تروئیکای جنبش شد و از سال 1391 لغایت 1394 ریاست دوره ای جنبش عدم تعهد را بر عهده گرفت.
تروئیکا متشکل از رؤسای فعلی، گذشته و آینده جنبش عدم تعهد است که نخستین بار در اجلاس وزیران خارجه جنبش در آوریل 1997 مطرح شد و متعاقب آن اولین جلسه تروئیکا در پنجاه و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد به صورت رسمی برگزار شد.
اجلاس سران بالاترین و عالی ترین گردهمایی جنبش عدم تعهد به شمار می آید که معمولا هر سه سال یک بار در پایتخت یکی از کشورهای عضو برگزار می شود و از آن پس کشور میزبان ریاست جنبش را برعهده می گیرد.
شانزدهمین اجلاس غیرمتعهدها از 5 تا 10 شهریور 1391 (26 تا 31 اوت 2012) با حضور 24 رئیس جمهوری و 8 نخست وزیر و 3 پادشاه در بالاترین سطح، 9 معاون رئیس جمهوری و 80 وزیر (60 نفرشان وزیرخارجه بودند) و 2 رئیس مجلس و 9 فرستاده ویژه از 100 کشور از مجموع120 کشور عضو نم، در تهران برگزار شد.
** جنبش عدم تعهد / ساختار و ساز و کارها
جنبش عدم تعهد(Non-Aligned Movement) که به اختصار به آن نم (NAM)نیز گفته می شود دارای ساختار اداری مانند سایر سازمان های معمول و چندان دارای سلسله مراتب منطقی و حساب شده نیست و همه کشورهای عضو فارغ از اندازه و اهمیت خود از این فرصت برخوردارند تا در تصمیم سازی و سیاست گذاری های جهانی نقش ایفا کنند.
بنیانگذاران جنبش عدم تعهد و جانشینان بعدی آنها معتقد که با توجه به تنوع ایدئولوژیکی و جغرافیایی کشورهای عضو، در صورت ایجاد ساختارهای رسمی همچون اساسنامه و دبیرخانه داخلی، احتمالا این جنبش از هم فروخواهد پاشید. زیرا یک سازمان فراملی متشکل از کشورهایی با ایدئولوژی ها و اهداف مختلف هرگز قادر به ایجاد ساختاری اداری و منطقی برای اجرای سیاست هایی که مورد توافق کشورهای عضو باشد، نخواهد بود.
بر همین اساس، نوع منحصر به فردی از ساختار اداری در این جنبش شکل گرفت و در این چارچوب، اجلاس سران، مناسبتی است که در بالاترین سطح تشکیل جلسه می دهد و کشور میزبان ریاست جنبش و مسئولیت های مربوطه را از کشور میزبان قبلی برای مدت سه سال تا اجلاس بعدی برعهده می گیرد.
به این ترتیب ساختار اداری جنبش نیز در مدت ریاست کشور میزبان به این کشور سپرده می شود که این وظیفه نیز معمولا برعهده وزارت خارجه آن کشور قرار می گیرد.
علاوه بر این، از آنجا که سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد به طور منظم در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار می کنند و بیشتر کارهای خود را در آنجا انجام می دهند، نماینده دائم کشور رئیس جنبش به عنوان «وزیر امور عدم تعهد» عمل می کند.
پس از اجلاس سران که مهمترین و عالی ترین رکن جنبش است و مقامی مشابه دبیرکل در سازمان های بین المللی است، کنفرانس وزیران امور خارجه، اجلاس وزیران تخصصی، کمیته متدولوژی، دفتر هماهنگی، تروئیکا و در ساختار جنبش عدم تعهد و از ارکان آن محسوب می شود.
کمیته هماهنگی مشترک جنبش عدم تعهد و گروه 77، گروه کشورهای عضو عدم تعهد در شورای امنیت ، گروههای کاری، گروههای تماس، نیروی اقدام و کمیته های جنبش عدم تعهد، اجلاس های وزرا برای همکاری بین المللی در زمینه های مختلف ، کمیته های همکاری های اقتصادی و گروه های هماهنگی بین کشورها و اجلاس های فوق العاده وزرا و نشست های حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل و وزیران خارجه دفتر هماهنگی نیز در ساختار جنبش عدم تعهد از اهمیت ویژه برخودار هستند
تصمیم گیری در کلیه اجلاس ها و نشست های جنبش عدم تعهد براساس «اجماع» کشورهای عضو است. البته از آنجا که جنبش عدم تعهد فاقد دبیرخانه، مقر دائم و کادر ثابت می باشد، برحسب نوع اجلاس، کشور میزبان به تدارک وسائل و ابزار کار مورد نیاز می پردازد و چنانچه کمبودی در امر خدمات باشد، کشورهای دیگر عضو کمک های لازم را دراختیار کشور میزبان قرار می دهند.
تهیه اسناد نیز وظیفه کشور میزبان است که باید با مشورت گسترده با دیگر اعضاء صورت گیرد.کشور میزبان باید تلاش کند تا پیش نویس اسناد مربوط به اجلاس را هرچه سریع تر و حداقل یک ماه قبل از برگزاری اجلاس تهیه و توزیع کند.
خبرنگار:داود نخ کوب نیاسر؛ دبیر: محسن طاهرزاده
سیام**3070**1429