ابهام دوم اما به مسوولیت اجتماعی دستگاه‌های مسوول، پیشگیری از حریق و مدیریت بحران بازمیگردد که به نوعی با ابهام اول در ارتباط است.
برخی از مدیران شهری تهران به صراحت اعلام می‌کنند اگرچه طبق ضوابط جاری شهرداری تهران صدور پایان‌کار برای ساختمان‌های بیش از 7 طبقه مشروط به رعایت ضوابط ایمنی در برابر حریق و حوادث غیرمترقبه است اما ضمانت اجرای این ضوابط از بابت استمرار شرایط اولیه ایمنی در طول سال‌های بهره‌برداری از ساختمان منوط به خواست افراد(مالکان، ساکنان و بهره‌برداران) می‌شود. در کنار این بحث قابل‌تامل، بیکار شدن نیروی کار فعال در این برج به‌عنوان تبعات اجتماعی اجرای قانون از سوی مدیریت شهری به گونه‌ای مطرح شده است که در ظاهر القا می‌شود که در عمل امکان پیشگیری از بحران ناشی از آتش‌سوزی در ساختمان‌های مستعد حریق جز از طریق خواست مالکان، ساکنان و بهره‌برداران وجود ندارد.
حال آنکه اگر همه این تکالیف به موقع و پیش از وقوع حادثه انجام می‌شد نیاز به توقف کار و پلمب واحدهای تجاری نبود. این در حالی است که بررسی‌های «دنیای اقتصاد» مستند به پنج مصوبه شورای‌شهر تهران از سال 91 تا نیمه سال‌جاری نشان می‌دهد: مجموعه سازمان‌های آتش‌نشانی و مدیریت بحران در قالب خانواده مدیریت شهری مطابق تکالیف مصوب بالادست 10 وظیفه و ماموریت از قبل تعریف شده برای دو دسته اقدام پیشگیری از حریق و اطفای حریق بر عهده دارند تا از برآیند حاصل از این اقدامات در پایتخت، احتمال و ریسک آتش‌سوزی گسترده و پرتلفات را به حداقل ممکن برسانند.
نتایج مانیتورینگ تکالیف آتش‌نشانی صرفا با استناد به متون 5 مصوبه شورای شهر که در تاریخ‌های 28 خردادماه سال 90، 30 دی ماه سال 91، 27 خردادماه سال 94، 5 مردادماه 93 و 20 شهریور سال 95 تصویب شده است (متن این مصوبات در سایت شورای شهر تهران موجود است) نشان می‌دهد: در راستای دستیابی به هدف «نجات جان و مال انسان‌ها، افزایش امدادرسانی و مهار و اطفای حریق» شهرداری و سازمان آتش‌نشانی موظف هستند ابتدا به شناسایی نقاط آسیب‌پذیر و ناامن شهر تهران اقدام کنند و همچنین اقدامات لازم را جهت کاهش آثار سوء ناشی از آتش‌سوزی‌ها و خطرات ذی‌ربط انجام دهند. دومین ماموریت به نظارت بر ساخت وساز انبارها، اماکن عمومی، کارگاه‌ها از حیث ایمنی و پیشگیری حریق مربوط می‌شود. تهیه شناسنامه ایمنی و صدور مجوز ایمنی نیز سومین تکلیفی است که بر عهده شهرداری تهران و سازمان آتش‌نشانی گذاشته شده است. براساس این تکلیف شناسنامه ایمنی ساختمان‌ها باید به منظور نظارت و کنترل بر تحقق شرایط ایمنی ساختمان‌ها و رعایت استانداردهای تجهیزات ساختمان‌ها در مقابل سوانح گوناگون از جمله آتش‌سوزی تهیه شود.چهارمین ماموریت کلیدی نیز که از سوی شورای شهر تهران بر عهده شهرداری گذاشته شده است، کنترل و نظارت بر ایمنی فعالیت‌های صنوف مختلف و تعامل با مجامع صنفی به منظور افزایش ایمنی صنوف پرخطر و صدور دستورالعمل و مجوز ایمنی در مراحل صدور و تمدید پروانه‌های کسب شناخته شده است. این ماموریت در اساسنامه مصوب سال 90 آتش‌نشانی در ذیل ماده ششم که در برنامه‌ریزی و اقدام لازم جهت اطفا و مهار آتش‌سوزی تاکید دارد، آمده است. اصلاح الگوی رفتاری عمومی مردم در راستای ارتقای مستمر ایمنی و پیشگیری از حریق و حوادث نیز پنجمین ماموریت مصوب برای شهرداری تهران از طریق برگزاری مانورهای موثر است.ارائه پیشنهاد برای تدوین قوانین برای اماکن عمومی نیز ششمین ماموریت کلیدی این سازمان تعریف شده است.
همچنین مطابق مصوبه شورای شهر، شهرداری می‌تواند از ظرفیت سازمان املاک و مستغلات برای فضاسازی یا تاسیسات ایمنی همچون احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی با جذب سرمایه‌‌گذار خصوصی استفاده کند. طبق محور هشتم این ماموریت‌ها شهرداری موظف است ضمن انجام مطالعات، درخصوص استقرار سیستم هوشمند اعلام حریق (مانیتورینگ) در کلیه ساختمان‌های با اهمیت، مهم و حساس اداری، تجاری، خدماتی و اقتصادی، بااستفاده از توان بخش خصوصی اقدام لازم را انجام دهد. محور نهم از این تکالیف نیز مبتنی بر ارائه گزارش‌های شش ماهه درخصوص اقدامات مربوط به پیشگیری و مدیریت بحران هر 6 ماه یک بار به شورای شهر تهران است. همچنین براساس ماموریت دهم، شهرداری موظف است درخصوص ایجاد نظام بازرسی ایمنی و آتش‌نشانی با اولویت مجتمع‌های مسکونی و ساختمان‌های با اهمیت عمومی پرخطر اقدام کند و مالکان را ملزم به صدور گواهی ایمنی مدت‌دار کند.
در همین راستا نیز در مردادماه سال 93 شهرداری موظف شده است ظرف سه ماه لایحه به‌روزرسانی تجهیزات و امکانات سازمان آتش‌نشانی را به شورای شهر ارائه دهد. نهایتا در 27 خردادماه سال 94 لایحه به‌روزرسانی تجهیزات و امکانات سازمان آتش‌نشانی، خدمات ایمنی و ارتقای سطح آموزش در این سازمان به تصویب شورای شهر تهران رسید. به موجب این لایحه بنا شد شهرداری لایحه تامین اعتبار و سیستم تامین مالی مربوط به این لایحه را به پارلمان محلی پایتخت ارسال کند، اما نکته مهم‌تر آنکه به موجب این مصوبه شهرداری موظف شد در کنار ارتقای انواع تجهیزات امدادرسانی درخصوص استفاده از یگان هوایی برای ارتقای تجهیزات سازمان آتش‌نشانی اقدام کند.
این در حالی است که ساعاتی بعد از فروریزش ساختمان پلاسکو، گروهی از کارشناسان و به‌دنبال آن در شبکه‌های مجازی با انتشار تصاویری از هلی‌کوپترهای مخصوص مهار آتش در شهر (واترگان و واتربامبینگ) از ضعف تجهیزات به‌روز مهار آتش در پایتخت انتقاد کردند. هر چند به گزارش «دنیای اقتصاد» نیروی انسانی فداکار و پرتلاش مجموعه آتش‌نشانی اثبات کرد توان انسانی، جسارت و ازخودگذشتگی مجموعه آتش‌نشانی در مواجهه با حوادث آتش‌سوزی قابل تقدیر است اما حادثه پلاسکو نشان داد که این تکلیف معلق بوده، بنابراین می‌توان گفت وضعیت پیشگیری از حریق در سطح مدیریتی قابل نقد و موشکافی برای اصلاح و تکمیل است. کارشناسان شهرسازی و مدیریت بحران و پیشگیری از حوادث در این مقطع معتقدند حادثه بی‌سابقه فروریختن ساختمان پلاسکو ناشی از آتش‌سوزی باید به خودآزمایی دستگاه‌های مسوول چه در دولت و چه در شهرداری منتهی شود و نقطه عطف پوست‌اندازی مجموعه‌های مرتبط با ایمن‌سازی پایتخت در برابر حوادث شود. این خودآزمایی می‌تواند به الگوبرداری از تجربه 100 ساله دنیا در پیشگیری از حوادث آتش‌سوزی منجر شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد در دنیا بعد از حادثه آتش‌سوزی یک ساختمان 10 طبقه حدود 100 سال پیش در مرکز شهر نیویورک که منجر به کشته شدن 100 نفر از شهروندان آن شد، تحت تاثیر مطالبه عمومی در این شهر و بعد از آن در سایر کشورها از سوی دولت‌های محلی (شهرداری) مقرراتی برای کاهش ریسک آتش‌سوزی در ساختمان‌های پرخطر (اماکن عمومی) به تصویب رسید که مطابق آن در طول یک قرن گذشته شهرداری‌های عمده شهرهای بزرگ دنیا مکلف شدند بیش از آنکه مسوول اطفای حریق باشند در مرحله قبل از آتش‌سوزی متمرکز شوند. به این معنی که با اعمال ضوابط سختگیرانه برای ساخت‌و سازهای جدید و مالکان ساختمان‌های قدیمی مجموعه مقرراتی در قالب پیشگیری از حریق اعمال و اجرا کنند. شاه‌کلید ضوابط پیشگیری از حریق در شهر وضع‌کننده این مقررات و البته سایر شهرهای جهان به بیمه اجباری ساختمان برمی‌گردد.
فرآیندی که بر اساس آن، در سال‌های اخیر شهرداری توکیو نسبت به برخی از کشورها موفق‌تر عمل کرده است. از آنجا که سازمان مدیریت بحران شهر تهران طی سال‌های اخیر همکاری‌های مشترک با نهادهای مشابه در ژاپن برای مباحث مرتبط با زلزله بزرگ تهران انجام داده است هم اکنون نیز برای محافظت تهران از ناحیه سه هزار ساختمان مستعد آتش‌سوزی می‌تواند از الگوی موفق این کشور استفاده کند. این الگو به این صورت اجرایی می‌شود که صنعت بیمه از بعد پیشگیری باید به این حوزه ورود کند؛ در این صورت کلیه ساختمان‌های موجود شهر تهران در بازه زمانی مشخص با اولویت ساختمان‌های پرخطر و اماکن عمومی مورد معاینه فنی کارشناسان قرار می‌گیرند و برحسب درصد ریسک ساختمان‌ها (هرچه قدیمی‌تر و ناایمن‌تر دارای ریسک بیشتر) نرخ بیمه بالاتری برای آنها تعیین خواهد شد. در ژاپن مجوز بهره‌برداری از ساختمان‌های پر رفت و آمد و عمومی (تجاری) بعد از کنترل بیمه‌نامه ایمنی در برابر حریق صادر می‌شود.
8 راه نرفته برای مدیریت آتش
در بسیاری از کشورهای دنیا برای آنکه شهرها به نواحی ضدحریق تجهیز شوند و ریسک آتش‌سوزی گسترده در آنها کاهش پیدا کند 8 اقدام در حوزه پیشگیری و اطفای حریق انجام شده است. در حوزه پیشگیری از حریق به استفاده از اهرم‌های سلبی شامل پلمب، محرومیت از بهره‌برداری، جریمه و حتی زندان (تا سه سال) روی آورده شده است تا حدی که هزینه سرپیچی از ضوابط، چند برابر اجرای ضوابط باشد. دومین محور در حوزه پیشگیری، تدوین اظهارنامه ایمنی است؛ به این معنا که مالک مجاب به تکمیل، امضا و تعهد قانونی به داشتن مسوولیت مشخص در ساختمان می‌شود. ضمن آنکه در حوزه پیشگیری دولت‌های محلی موظف به انجام تمرین‌های مهم و موثر برای مقابله با حوادث غیرمترقبه همچون آتش‌سوزی هستند. به‌عنوان مثال سازمان آتش‌نشانی می‌تواند سالانه حداقل یک بار مانور تمرینی برگزار کند.
سومین راه در حوزه پیشگیری تجهیز هر ساختمان «طرح کامل پیش‌بینی حادثه» است. به این معنی که هر ساختمان باید به یک طرح کامل پیش‌بینی حادثه آتش‌سوزی و ترسیم نقشه تخلیه و مهار آتش‌سوزی مجهز شود. چهارمین مسیری که در حوزه پیشگیری در سایر کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد تعیین مسوول هماهنگی و مدیریت بحران پیش از وقوع هر حادثه است. اما در حوزه اطفای حریق توجه به چهار اقدام مهم می‌تواند مدیریت آتش در ساختمان‌ها را آسان‌تر کند. استفاده از تجهیزات حداقلی همچون کپسول آتش‌نشانی به‌عنوان آمادگی حداقلی در یک ساختمان در برابر حریق، استفاده از تجهیزات هشداردهنده همچون اطفای حریق خودکار، مشخص کردن مسیر تخلیه و خروج اضطراری و همچنین تجهیز ساختمان‌های بلندمرتبه و مهم عمومی به سیستم آب‌پاش اتوماتیک چهار محور مهم در حوزه اطفای حریق است که هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا اجرایی می‌شود. به‌عنوان مثال در صورتی که در ساختمان از سیستم‌های آب‌پاش خودکار استفاده شود در زمان بروز بحران آتش‌سوزی تخلیه کامل ساختمان ضروری نخواهد بود و فقط باید چندطبقه بالاتر یا پایین‌تر طبقه‌ای که آتش‌سوزی در آن رخ داده است تخلیه شود.
منبع : دنیای اقتصاد