دوراندیشی و چاره جویی هوشمندانه در مقابله با دشمن

چکیده

قاچاق، پدیده شوم و مخربی است که صدمات فراوانی بر پیکر اقتصاد ملی کشور وارد کرده و فعالیت اقتصاد رسمی، برنامه ها و سیاست های کشور ما را تحت الشعاع قرار داده و دچار اختلال نموده است. کشورهای سلطه گر در ادامه ی حربه های به کار گرفته بر ضد نظام جمهوری اسلامی، اکنون از مسیر جبهه  اقتصادی وارد شده اند. نقاط ضعف موجود در اقتصاد کشور از نظر وابستگی به درآمدهای نفتی، اتکاء مصرف به واردات و وابستگی بسیاری از صنایع از نظر قطعات و فناوری، این امید را برای آنها به وجود آورده است تا امروز از حربه فشار و تحریم اقتصادی استفاده کنند.

 مقام معظم رهبری در راستای یک سیاست اصولی جهت مقابله با این توطئه، گفتمان «اقتصاد مقاومتی» را مطرح نموده اند که تحقق آن، مستلزم برنامه ریزی در رفع نقیصه های موجود در اقتصاد و اصلاح و بهبود آن ها می باشد. قاچاق کالا در بسیاری موارد، با ایجاد و تشدید رویه های اقتصادیِ مغایر با اقتصاد مقاومتی ارتباط دارد و از این رو، مبارزه با قاچاق یکی از شیوه ها و ابزارهای اصلاح نقاط ضعف اقتصاد در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی است.

این تحقیق، از نوع بنیادی و نظری بوده و به دنبال شناخت مفهوم قاچاق و عوامل موثر بر آن و شناخت دقیق تر اقتصاد مقاومتی و در نهایت، بیان خصیصه ها و مولفه های آن است. باید توجه داشت که اگر به مفهوم قاچاق و لزوم مبارزه با آن توجهی صورت نگیرد، روند تحقق اقتصاد مقاومتی در کشور مختل خواهد شد. منابع مورد استفاده این تحقیق نیز به روش کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده است.

کلیدواژگان

قاچاق کالا؛ اقتصاد پنهان؛ اقتصاد مقاومتی؛ الگوی مصرف؛ توزیع ثروت؛ تولید داخلی

مقدمه

قاچاق کالا، معلول عوامل مختلفی بوده است که مبارزه با آن، نیازمند عزم ملی و توجه دقیق به شاخص های علمی است. تجارب قبلی نشان داده که در مبارزه با قاچاق کالا، برخورد قضائی چندان مثمرثمر نبوده و توجه به راهکارهای فرهنگی، پیش گیرانه و ایجاد شغل نقش موثرتری در کاهش قاچاق خواهد داشت. بدیهی است که تدوین قوانین، حمایت از تجارت و تولید داخلی و توجه به ارزش های انسانی و اخلاقی موجب تأمین امنیت عمومی به ویژه در مناطق مرزی خواهد گردید.

متأسفانه موضوع واردات کالاهای تقلبی و غیراستاندارد و همچنین عدم توجه به مسدود کردن مرزها، معضلات زیادی را برای کشور به بار آورده که پیامد آن موجب ناامنی در مرزها، قاچاق کالاهای مصرفی و مواد مخدر و همچنین ورود اسلحه و مهمات و خروج کالاهای استراتژیک از جمله گندم، زعفران و فرآورده های نفتی می باشد. اخیراً نیز موضوع قاچاق نوشابه های الکلی، انواع لوح های فشرده، تجهیزات پزشکی، ابزارهای ارتباط از راه دور و ماهواره در دستور کار قاچاق فروشان حرفه ای قرار گرفته که در صورت استمرار شرایط فعلی، به طور قطع امنیت ملی کشور نیز به خطر می افتد. بنابراین مبارزه با این پدیده شوم به صورت گسترده، امری اجتناب ناپذیر شده است (بهرامی، 1385). هم اکنون قاچاق کالا و ارز با روش های غیرقانونی توسط باندها و شبکه های قاچاق عمده، به صورت یک جریان انحرافی انجام می گیرد که شناسایی این باندها نیز امری ضروری و حیاتی خواهد بود.

در یک دوراندیشی و چاره جویی هوشمندانه در مقابله با دشمن خارجی و داخلی در جبهه ی اقتصادی، رهبر معظم انقلاب اسلامی گفتمان اقتصاد مقاومتی را مطرح ساخته اند. بی تردید اقتصاد مقاومتی، رویه و منشی با ابعاد گوناگون و جنبه های متفاوت است که هر کدام از آنها، قابل بحث و شایسته ی تفسیر هستند. همچنین تحقق اقتصاد مقاومتی، شرایط و زمینه های خاص خود را می طلبد و اقدامات مختلفی در این بستر باید صورت پذیرند که یکی از آنها، پیشگیری از قاچاق کالاها در صادرات و واردات است. این مقاله، به واکاوی اضطرارات و الزامات شدت بخشیدن مبارزه با قاچاق کالا و ارز به عنوان جزئی از حرکت مقاومتی اقتصاد برای مقابله با دشمن در توطئه تحریم اقتصادی می پردازد.

تعاریف مفاهیم و واژه گان

قاچاق:

قاچاق، به معنای ربودن و عملی پنهانی و همچنین گریزان بودن است و در اصطلاح گمرکی، به عنوان تقلب در نقل و انتقال کالا، بدون پرداخت عوارض گمرکی و سود بازرگانی محسوب می شود. بدیهی است که هر کالایی که وارد کشور شده و معاملات آن، به طور غیرقانونی از سوی دولت ممنوع می باشد، قاچاق تلقی می گردد. غالباً قاچاق چیان، کالاها را به صورت غیرقانونی و بدون کسب مجوز دولت و پرداخت حقوق گمرکی وارد یا صادر و حمل و نقل می نمایند.

در این زمینه، کلیه فعل و انفعالات و تحرکات کاملاً مخفی و به طور غیرقانونی سامان دهی شده و به دور از منظر نهادهای مجری قانون و به صورت مخفیانه انجام می شود و حق و حقوق دولت پرداخت نمی گردد. در واژه های حقوقی نیز قاچاق به معنی حمل و نقل کالا از محلی به محل دیگر، از یک نقطه تا چند نقطه به خارج از کشور و یا داخل کشور می باشد. بدیهی است که این اقدامات، ناقض قانون است. قاچاق دارای انواع مختلفی است که مهمترین آن به شرح ذیل می باشد:

- قاچاق ارز، کالای گمرکی و تجاری و به ویژه انواع کالاهای استراتژیک همانند فرآورده های نفتی

- قاچاق سلاح و مهمات و ابزارهای جنگی و آتش زا به ویژه از نوع کوچک

- قاچاق آثار ملی و عتیقه جات قدیمی

- قاچاق مواد مخدر و دخانیات به خصوص از نوع نسل جدید و روان گردان

- قاچاق انسان و آدم ربائی

به طور کلی، قاچاق را به عنوان اقتصاد پنهان، سیاه، مخفی، بصری، خاکستری و کبود، غیررسمی، نامرئی، نامنظم، غیرقانونی، موازی، ثانوی، سایه ای، نهفته، زیرزمینی، غیرقابل ملاحظه و مشاهده نامشهود، گزارش نشده و ثبت نشده نیز می نامند.

قاچاق، چهار نوع زیان برای کشور دارد که شامل زیان های مردم، اصناف، تولیدکنندگان و حکومت می شود (دودانگه، 1387). از این رو، توصیه می شود که مسئولین مربوطه جهت جلوگیری از این زیان ها، برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تدوین نموده و اقدامات ویژه ای را با تعیین اولویت در دستور کار قرار دهند. باید اذعان داشت که پدیده قاچاق و قاچاق فروشی به هویت ملی کشور ضربه وارد نموده و تولید داخلی را تضعیف، اشتغال ناسالم را ترویج و اشتغال دائم را محدود می نماید.

بنابراین هیچ بعدی از قاچاق کالا و از جمله شیوه ها و شگردهای قاچاقچیان روشن و منطقی نمی باشند. خوشبختانه از دهه پایانی قرن بیستم، دولت به سمت اقتصاد آزاد حرکت نموده و از کنترل اقتصاد کاسته است و در این راستا، تجارت جهانی و سرمایه گذاری خارجی را نیز مورد توجه ویژه  قرار داده و به بانک های خارجی نیز اجازه فعالیت داده است تا شرایط اقتصادی بهبود پیدا نماید و انواع قاچاق کاهش یابد.

ارکان مفهوم قاچاق

فعل و انفعالات و تحرکات مخفیانه و غیرقانونی که به صورت سازمان دهی و به دور از دیدگانِ مسئولینِ مجری قانون انجام می شود را قاچاق می نامند و به شخص و یا اشخاصی که مبادرت به انجام قاچاق می نمایند، قاچاقچی گفته می شود. همچنین در علم اقتصاد به صورت مشخص، به افرادی که اقدام به ورود و خروج اجناس و کالاها به صورت مخفیانه از مرزهای کشور می کنند، قاچاقچی گفته و به کالای اقتصادی که قاچاق می شود، کالای قاچاق می نامند. قاچاق، قدمتی به اندازه حیات بشر دارد.

صادرات و یا واردات کالاهای ممنوع و انحصاری همانند انسان، موادمخدر، زنان و کودکان، فرآورده های نفتی، اعضای بدن، دارو، ارز، اسلحه، خاویار، مشروبات الکلی و ده ها مورد دیگر را می توان از مصادیق قاچاق نامید. دانشمندان علم اقتصاد، از پدیده قاچاق تحت عنوان اقتصاد پنهان نیز یاد کرده اند (مصطفوی، 1388).

اقتصاد مقاومتی

در فرهنگ معین، واژه مقاومت به عنوان «ایستادگی، پایداری، دوام و استحکام» معنی شده است. بنابراین می توان گفت که اقتصاد مقاومتی، اقتصادی است مستحکم و پایدار که قابلیت ایستادگی در برابر حربه ها و دسیسه های دشمنان را دارد. به عبارت دیگر، اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزه های فشار یا در شرایط کنونی تحریم و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی اثر کردن و در شرایط آرمانی، تبدیل چنین فشارهایی به فرصت (نادرعلی و همکاران، 1391).

سازوکارهای کشور بایستی چنان طراحی شوند که به لحاظ پدافندی و در صورت تحریم، فشار و تهاجم آسیب کمتری به کشور وارد شود و در عین حال، کشور بتواند به لحاظ آفندی، منافع نظام سلطه در سطح بین الملل را با چالش مواجه نماید (نریمانی و همکاران، 1391، 2). همچنین طراحی حوزه اقتصادی چنان باشد که دشمنان خارجی نتوانند با ابزار قرار دادن مسایل اقتصادی، جلوی حرکت رو به رشد کشور را بگیرند. این مسئله زمانی اهمیت بیشتری می یابد که توجه شود که حوزه اقتصاد، بزرگترین برگ برنده و مزیت نظام سلطه است و می تواند از این مسیر، نظام اسلامی را به شدت تهدید کند (همان، 5).

اقتصاد مقاومتی، یک اقتصاد منفعل نیست، بلکه از حالت انفعال درآوردن و فعال ساختن اقتصاد از لوازم آن به شمار می رود. این اقتصاد، اقتصادی پویا و فعال در تمامی عرصه ها و قلمروها است و نوعی جریان اقتصادی فعال برای جلوگیری از هر گونه بحران  در اقتصاد ایجاد می نماید. این اقتصاد، همچنین اقتصادی با قابلیت انعطاف بالا در برابر شرایط و مقتضیاتی است که با آن رودرو قرار می گیرد و بر منابع محلی اتکاء داشته، فناوری بومی و در عین حال پیشرفته و امروزی را می طلبد. اقتصادی درون زا و برخاسته از نیازهای جامعه است که در عین محور قرار دادن رفع نیازهای داخلی، بازارهای بیرون از مرزها را نیز هدف قرار می دهد، بدون  آن که به آن ها وابسته گردد.

 اقتصادی مبتنی بر ارزش های ملی و اسلامی و به دور از تقلید و دنباله روی از بیگانه است. اقتصاد مقاومتی را نمی   توان صرفاً مقاومت اقتصادی دانست، بلکه ایجاد امنیت و ثبات در اقتصاد و عدم تزلزل در برابر شوک   های خارجی اقتصادی یا همان استقلال اقتصادی از شاخصه   های بارز اقتصاد مقاومتی است (جلیلی کامجو، 1391). اقتصادی که نبض آن با نبض اقتصاد جهانی میزان نمی شود و با آن نمی تپد و بر محوریت سرمایه ایرانی و با اندیشه و مدیریت ایرانی و به همت متخصصان و نیروی کار و قدرت خلاقه ی مردمان این مرز و بوم شکل گرفته و مدیریت می شود.

اقتصاد مقاومتی در عین هدف گذاریِ تأمین نیازها و مایحتاج عمومی از داخل، بر تولید محصولات و کالاهای راهبردی و به ویژه موادغذایی تأکیدی ویژه دارد. تنوع در نوع تولیدات، شیوه ها و مکان های تولید در سرلوحه ی کار مدیریت مقاومتی تولید قرار می گیرد. سامان تولیدی اقتصاد مقاومتی، وجدان کار و انضباط را آویزه عمل قرار می دهد و در سازمان مصرف آن، قناعت و صرفه جویی و پرهیز از مدگرایی و اسراف واجد ارزش است و بر این اساس، مصرف کننده هر آینه تولید ملی را بر محصول خارجی ترجیح می دهد. سازمان توزیع این اقتصاد نیز از تخلّف، قانون شکنی و فساد مبرا است.

مراجع

منابع

احمدی، علی محمد و غفاری، حسن محمد و وفایی یگانه، رضا، نقش الگوی مصرف در گسترش واردات قاچاق کالا در ایران، گزارش منتشر نشده ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، 1388
بهرامی و قاسمی، بهروز، محسن، آسیب شناسی قاچاق کالا در ایران، تهران، فارای، 1385
جلیلی کامجو، سید پرویز (28/6/1391)، چرا اقتصاد مقاومتی یک ضرورت است؟، درگاه جهان نیوز:
http://www.jahannews.com
حسینی، سیدحسن و ساعی، علی، علل گرایش به مصرف کالاهای خارجی قاچاق، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، 1388
خندان، عباس، الگوی مصرف و سیاست حمایت از تولید داخل؛ تطابق یا تضاد، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، 1389
ارتباط توزیع درآمد و پدیده قاچاق کالا، مجموعه مقالات اقتصاد پنهان (3)، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز
دودانگه، محمود، ساماندهی نظام توزیع کالا در طرح تحول اقتصاد، مجله اقتصاد پنهان، 1387
ساسان، عبدالحسین، آغاز اصلاح الگوی مصرف از تولید، ماهنامه اقتصاد خانواده، 1388.

10. صادقی، حسین و غفاری، حسن محمد، نقش الگوی مصرف در اقتصاد تولیدگرا، نشریه راهبرد یاس، شماره 18، 1388.

11. عزتی، مرتضی، اصلاح الگوی مصرف، پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج، 1388.

12. فصیحی، حبیب اله، کیفیت کالای قاچاق و بهداشت و سلامت اجتماع، مجموعه سخنرانی های همایش تخصصی راهبردهای نوین در پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و و ارز، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، 1390

13. فلوزا، دنیس، اقتصاد معاصر، ترجمه منوچهر فرهنگ، تهران، سروش، 1370.

14. فیروزجائی، مختار، قاچاق کالا و ارز، تهران، نشر قانون، 1384.

15. مصطفوی، سیدمحمدحسین، الگوی مصرف نامناسب و پیامدهای آن با تأکید بر بخش انرژی و کشاورزی گزارش منتشر نشده ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، 1388.

16. معین، محمد، فرهنگ معین

17. منصوری، علی، تأملی بر فرهنگ مصرف در ایران، مجموعه مقالات برگزیده همایش راهبردهای نوین در پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز ، 1380

18. موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، نظری اجمالی بر اصول و مبانی مصرف در اسلام، تهران: انتشارات پژوهش های بازرگانی، 1386.

19. نادرعلی، رحیم و جعفری، اکبر(8/6/1391)، مفهوم اقتصاد مقاومتی، درگاه بسیج اساتید استان آذربایجان غربی: http://azarbayjan-gharbi.basijasatid.ir/?q=node/965

20. نریمانی، میثم و حسین عسگری، چارچوب مفهومی اقتصاد مقاومتی، اولین همایش اقتصاد مقاومتی، 1391

21. نوحی، امیدرضا، قواعد فقهی در آثار امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی، 1384

نویسنده:

سعید جلیلی: کارشناس ارشد مدیریت مالی

فصلنامه حبل المتین شماره 14

ادامه دارد...