از شایعه تا واقعیت محصولات تراریخته

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از سفیرافلاک؛  وقتی از یک موجود تراریخته نام برده می‌شود ناخودآگاه ذهن آدمی به سمت فیلم‌های علمی-تخیلی می‌رود که در آنها دانشمندان در آزمایشگاه‌های خود موجودات عجیب الخلقه و مخوفی را خلق می‌کنند. شاید این ذهنیت به نوعی مربوط به عدم آشنایی کامل ما با موجودات تراریخته و فرآیند تولید و توسعه این موجودات باشد.

در ساده‌ترین تعریف، موجود تراریخته، ترانسژنیک یاتغییریافته ژنتیکی (GMO)،موجودی است که بااستفاده ازروش‌های مهندسی ژنتیک در ساختار آن تغییراتی ایجاد شده است. در روش‌های مهندسی ژنتیک یک یا چند ژن به موجود میزبان اضافه شده و یا از آن حذف می‌شود.

تاکنون طیف وسیعی از موجودات زنده از باکتری‌ها و قارچ‌ها تا گیاهان و جانوران مورد دستورزی ژنتیکی قرار گرفته و اصطلاحاً تراریخته شده‌اند. تغییر ژنتیکی موجودات زنده با اهداف مختلفی مانند تولید داروهای مختلف مانند انسولین، تولید گیاهان مقاوم به آفات و بیماری‌ها، بهبود ارزش تغذیه‌ای گیاهان، تولید مکمل‌های تغذیه‌ای، تولید سوخت‌های زیستی، مطالعات بیماری‌های انسانی و غیره انجام می‌شود.

با وجود کاربرد گسترده موجودات تراریخته در زندگی انسان، نگرانی‌هایی در مورد این موجودات و مصرف محصولات حاصل از آن‌ها وجود دارد. بیشترین نگرانی در مورد موجودات تراریخته مربوط به گیاهان تراریخته است. گیاهان تراریخته با اهداف مختلفی مورد دستورزی ژنتیکی قرار می‌گیرند و بعلت اینکه عمدتاً بعنوان غذای انسان مصرف می‌شوند با چالش‌ها و نگرانی‌های مضاعفی دست به گریبان هستند.

 طبق گزارشISAAA در خلال سال‌های 1992 تا 2016 میلادی 404 گیاه زراعی تراریخته شامل 148 نوع ذرت، 34 نوع سویا،38 نوع کلزا، 45 نوع سیب زمینی،7 نوع برنج، 1 نوع گندم، 1 نوع لوبیا، 1 نوع بادمجان، 3 نوع نیشکر،3 نوع چغندر قند، 11 نوع گوجه فرنگی، 3 نوع سیب درختی، 2 نوع طالبی، 4 نوع پاپایا، 1 نوع فلفل دلمه‌ای، 2 نوع کدوو 100 نوع گیاه غیرخوراکی مانند پنبه تولید و تجاری شده‌اند. کشورهای آمریکا، چین، آرژانتین، کانادا، استرالیا و مکزیک کشورهای پیشرو در زمینه تولید و کشت گیاهان تراریخته هستند.

در سال 2015 بیش از 18 میلیون کشاورز در 28 کشور دنیا 7/179 میلیون هکتار زمین زراعی را به کشت گیاهان تراریخته اختصاص داده‌اند و 39 کشور جهان وارد کننده محصولات گیاهی تراریخته بوده‌اند. هر گیاه و موجود تراریختی که خود یا محصولش در نهایت باید به مصرف مستقیم انسان یا دام برسد، قبل از تجاری سازی وارد فرآیند ارزیابی ایمنی می‎شود که در آن تمام جنبه‌های سالم بودن آن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. نهایتاً محصولی به بازار عرضه خواهد شد که تمام مراحل ارزیابی را با موفقیت پشت سر گذاشته و هیچ خطر ملموسی برای انسان، دام و محیط زیست نداشته باشد.

با وجود اینکه تا کنون هیچ گزارش معتبری در مورد مخاطره آمیز بودن گیاهان تراریخت وجود ندارد ولی در کشورهای مختلف برخوردهای متفاوتی با این گیاهان شده است. برخی کشورها مانند آمریکا،چین،آرژانتین،کانادا،استرالیا،مکزیک، هندوستان، پاراگوئه، پاکستان، آفریقای جنوبی، اروگوئه، بولیوی، فیلیپین، بورکینافاسو، میانمار، اسپانیا، کلمبیا، سودان، هندوراس، شیلی، پرتقال، کوبا، جمهوری چک، رومانی، اسلواکی، کاستاریکا و بنگلادش گیاهان تراریخته را کشت، مصرف و صادر می‌کنند.

کشورهای دیگری مانند ایران، بلغارستان، فرانسه، آلمان، اندونزی، لهستان، مصر، سوئد و اوکراین کشت این گیاهان را متوقف کرده و در عوض این محصولات را وارد می‌کنند. گروهی دیگر از کشورها مانند اتریش، بلژیک، دانمارک، استونی، فنلاند، یونان، مجارستان، ایرلند، ایتالیا، ژاپن، لیتوانی، لوگزامبورگ، مالزی، هلند، نیوزیلند، نروژ، پاناما، سنگاپور، اسلوونی، کره جنوبی، سوئیس، روسیه، تایوان، تایلند، ترکیه و انگلیس گیاهان تراریخت رااز ابتدا کشت نکرده و به واردات آن اکتفا کرده‌اند.

از طرف دیگر، نوع برخورد این کشورها با محصولات غذایی تولید شده از این گیاهان تراریخت نیز متفاوت است. در بعضی کشورها مانند آمریکا با این توجیه که محصولات غذایی تولید شده از گیاهان تراریخته با محصولات تولیدی از گیاهان طبیعی تفاوتی ندارند از برچسب مشخص کننده تراریختگی استفاده نمی‌کنند درحالیکه در کشورهای دیگری مانند چند کشور اروپایی این محصولات غذایی با برچسب تراریخته وارد بازار می‌شوند.

در ایران با وجود تولید چند گیاه تراریخت توسط محققین داخلی، کشت این گیاهان ممنوع بوده و واردات آن سال‌هاست که انجام می‌شود. از مهمترین دلایل ممنوعیت کشت گیاهان تراریخت در ایران و جهان می‌توان به نگرانی در مورد افزایش مقاومت علف‌های هرزوحشرات به علف‌کش‌هاوحشره‌کش‌ها، تأثیر برتنوع زیستی وخطرات بالقوه آن‌هابرسلامت ومحیط‌زیست اشاره کرد.

با وجود اینکه تمام این نگرانی‌ها با ایجاد راهکارهایی قابل رفع شدن هستند متاسفانه شاهد قضاوت‌هایی هستیم که عموماً جنبه علمی نداشته و بیشتر به علت برخورد سلبی با فناوری‌های جدید هستند. البته این موضوع تا حدودی طبیعی بوده و در مورد تمام فناوری‌های جدید وجود دارد.

آنچه مسلم است هرفناوری جدیددرکنارمزیت‌هایی که دارد ممکن است خطراتی نیزبه همراه داشته باشد که این موضوع به ذات هرفناوری بر میگرددوهیچ فناوری به طورکامل ایمن نیست.طی چند سال اخیر در کشور مخالفت‌هایی با تولید و ارائه محصولات تراریخته صورت گرفته که بدون پشتوانه و مستندات علمی قوی بوده و این شائبه را پیش می‌آورد که منافع شخصی و سیاسی ممکن است دلیل این اظهار نظرها باشد.

این چنین مخالفت‌هایی حتی اگر از سر خیرخواهی برای کشور باشند، ممکن است ناخواسته باعث ترس از این فناوری مهم و تعیین کننده و حتی تعطیلی آن شوند. فناوری ترانسژنیک وبیوتکنولوژی یکی از مهم‌ترین فناوری‌های حال حاضر جهان بوده و کشورهای محدودی در جهان به آن دست پیدا کرده‌اند. خوشبختانه کشور ایران از لحاظ این فناوری در منطقه و جهان رتبه قابل قبولی داشته و تاکنون در کنار تولید چند گیاه تراریخت، چندین محصول دارویی را نیز تولید و صادر می‌کند.

با توجه ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و نامگذاری دو سال متوالی به نام اقتصاد مقاومتی توسط رهبرمعظم انقلاب،شایسته است دست اندرکاران محترم در نهادهای مرتبط با ایجاد ساز و کارهای نظارتی دقیق و ایجاد سازمانی رسمی به شایعات پایان داده و زمینه را برای گسترش تمام تمام جنبه‌های این فناوری که می‌تواند نقش مهمی در تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی داشته باشد ایجاد کنند.

در نهایت، گیاهان تراریخت اگر در مسیر صحیح و کامل تولید و ارزیابی ایمنی قرار بگیرند می‌توان این ادعا را داشت که هیچ تفاوتی با گیاهان طبیعی ندارند. با محدود کردن یا قطع واردات گیاهان تراریخت، برچسب زنی محصولات غذایی تراریخت و تولید گیاهان تراریخت بومی می‌توان برخی نگرانی‌های داخلی را رفع کرد.

با توجه به پتانسیل بالای فناوری ترانسژنیک و بیوتکنولوژی در کشور و وجود محققین برجسته‌ در ایران و همچنین با توصیه‌های اکید رهبر معظم انقلاب و مسئولان رده بالای کشور بر اهمیت این فناوری،انتظار می‌رود مشکلات موجود بر سر راه تولید این محصولات برداشته شده و به زودی شاهد افزایش تولید و تجاری سازی انواع گیاهان تراریخت و دیگرمحصولات بومی بیوتکنولوژی در کشور باشیم.

* سید محسن سهرابی| دانشجوی دکترای بیوتکنولوژی

انتهای پیام/