ایران خام‌فروشی مواد معدنی را متوقف می کند
- پنجشنبه 25 آذر 1395 ساعت 15:28
به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما، پایگاه اینترنتی المانیتور نوشت: دولت ایران قصد دارد صادرات مواد خام معدنی ایران به کشورهای خارجی را متوقف کند.
پایگاه اینترنتی المانیتور در مقاله‌ای به قلم میثم بی‌زر از تهران نوشت: صنعت معدن می‌تواند نقشی محوری در تمام اقتصادها داشته باشد. نقش معادن، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، فراهم‌سازیِ مواد خام برای سایر بخش‌های اقتصاد و صنعت است. بخش معادن در ایران همچنان توسعه‌نیافته (کم‌رشد) باقی مانده است. این در حالی است که ایران یکی از ده کشور بزرگ جهان در زمینه غنای منابع معدنی به‌شمار می‌رود.
یکی از علل رشد نه‌چندان قابل توجهِ صنعت معدن در ایران این است که دولت بر معادن کنترل دارد، که نقش کمی را در این صنعت برای بخش خصوصی باقی می‌گذارد. مشکلات اکتشاف، به انضمام فقدان فناوری‌های به‌روز و پیشرفته، نیز مزید بر علت شده است.
ضمناً صادرات مواد معدنی از ایران اغلب به صورت مواد خام صورت می‌گیرد که ارزش افزوده‌ی به‌مراتب کمتری از صادرات محصولات فرآوری شده دارد. از این رو، عواید حاصل از معادن ایران، در حال حاضر، فقط کمی بیشتر از یک درصد از تولید ناخالص ملی این کشور به‌حساب می‌آید. این در حالی است که مقامات ایرانی بر این باورند که این بخشِ مهم از اقتصاد ایران، می‌تواند سهمی به‌مراتب بزرگتر در اقتصاد این کشور داشته باشد. به همین دلیل، طی سال‌های گذشته اقداماتی برای بهبود شرایط بخش معادن ایران صورت گرفته است که یکی از آن‌ها، برنامه‌ریزی برای پایان دادن به صادرات مواد خام از کشور است.
این برنامه، ابتدا به طور رسمی در مجلس ایران در سال 2010 (شش سال پیش) مطرح شد و در لایحه پنجمین برنامه پنج ساله (2010-2015) ایران گنجانده شد. هدف آن، پایان دادن به خام‌فروشی در سالِ آخر این برنامه بود، که در 19 مارس 2016 به پایان می‌رسید. البته هنوز ایران نتوانسته است به هدفی که در آن برنامه تعیین شده بود، دست پیدا کنند. مقامات ایرانی اکنون می‌گویند تا ابتدای سال جدید ایرانی (21 مارس 2017)، به این هدف نایل خواهند شد.
مقامات این کشور تلاش دارند در نیمه‌ی اول سال آتی ایرانی، چند کارخانه فرآوری سنگ آهن را راه‌اندازی کنند، که تقاضای داخلی را برای این ماده خامِ استخراج شده از معادن آهن ایران، افزایش خواهد داد و از صادرات سنگ آهن به خارج از کشور، تا حدی خواهد کاست.
دولت ایران اعلام کرده است که تا پایان سال آتی ایرانی، تمام سنگ آهن تولید شده در ایران، به جای صادر شدن به کشورهای خارجی، در کارخانه‌های تولید فولاد و همچنین در کارخانه‌های تولید کنسانتره‌ی آهن (iron concentrate) و گندله (iron pellet) به‌مصرف خواهد رسید. مقامات دولتی گفته‌اند که صادرات مواد خام را از ایران با تعرفه‌های گمرکی مواجه خواهند ساخت، ولی از سوی دیگر، برای صادرات محصولات معدنیِ فرآوری‌شده، معافیت‌های مالیاتی در نظر خواهند گرفت.
این منبع افزود: هرچند تولید سنگ آهن ایران در سال‌های اخیر روند فزاینده داشته است، باید نرخ رشد سالانه‌ی آن، دست‌کم 10 درصد باشد، تا بتواند به هدف تعیین شده‌ی دولت، مبنی بر تولید 66 میلیون تن سنگ آهن تا سال 2025 (9 سالِ دیگر) دست پیدا کند.
در حال حاضر، ایران که دومین کشور بزرگ تولیدکننده‌ی محصولات فولادی در غرب آسیا و شمال آفریقا - پس از ترکیه - است، مجبور است حدود شش میلیون تن پِلِت آهن را هر ساله وارد کند تا تقاضای کارخانه‌های ذوب‌آهن و تولیدکننده‌ی فولادِ خود را برآورده سازد. شایان ذکر است که قیمت گندله که ایران از خارج وارد می‌کند، 40 برابر قیمت سنگ‌آهن است که به صورت ماده‌ی خام از این کشور به خارج صادر میشود. برای مقابله با این مشکل، دولت ایران در چند شرکت فرآوری سنگ آهن سرمایه‌گذاری کرده است، که برخی از آن‌ها اخیراً آغاز به‌کار کرده و تولید پلت آهن را در ایران از مرز 29 میلیون تن گذارنده‌اند.
منتقدان می‌گویند، به علت نبود وام‌های کم‌بهره و حضور بلند‌مدتِ سرمایه‌گذاران خارجی، صادرات مواد خام، تنها منبع مالی برای شرکت‌های معدن در ایران است. سجاد غُرقی، عضو «انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ آهن ایران» در گفتگوی اختصاصی با المانیتور گفت: «بخش خصوصی معتقد است که کمبود منابع مالی، از جمله وام‌های کم‌بهره، بی‌ثباتی قوانین کار و همچنین ضعف زیرساخت‌های حمل و نقل و صادرات، برخی از مشکلاتی است که در حال حاضر بخش معدن ایران با آن روبرو است.»
میثم بی‌زر، نویسنده این مقاله، اضافه کرد: کارشناسان خاطرنشان کرده‌اند که حتی اگر کارخانه‌های جدید فرآوری سنگ آهن راه‌اندازی شوند و با حداکثر ظرفیت خود نیز کار کنند، باز هم تقاضای داخلی در ایران برای سنگ آهن به مراتب کمتر از میزان تولیدات سنگ آهن در این کشور خواهد بود. از این رو، شرکت های معدن ایرانی چاره‌ای جز صادرات مازاد محصولات خود برای تأمین منابع مالیِ پروژه‌های‌شان نخواهند داشت. همین کارشناسان می‌گویند، به دست‌کم یک دهه توسعه در این زمینه نیاز است که کشور ایران به موقعیتی دست یابد که تمام سنگ آهن استخراج شده از معادن داخلی را به مصرف کارخانه‌های فرآوری سنگ آهن در داخل کشور برساند و مانع خام‌فروشیِ این کالای معدنیِ باارزش شود.
این مبنع در خاتمه افزود: دولت ایران می‌تواند با حمایت از شرکت‌های معدن و تأمین منابع مالی و وام‌های کم‌بهره برای آنان، آن‌ها را تشویق کند که خودشان کارخانه‌های فرآوری سنگ آهن و سایر محصولات کانی را تأسیس کنند و بدین ترتیب، نه‌تنها از خام‌فروشی سنگ آهن جلوگیری کند، بلکه از فشارهای وارده بر شرکت‌های معدن نیز بکاهد. اگر کارخانه‌های فرآوری سنگ آهن در ایران به تعداد کافی تأسیس شوند، آنگاه چرخه‌ی تولید فولاد از استخراج سنگ آهن از معادن ایران آغاز خواهد شد و سپس با انتقال این موادِ خام، به کارخانه‌های فرآوری سنگ معدن ادامه خواهد یافت و در نهایت، با ارسال محصولات کارخانه‌های فرآوری به کارخانه‌های ذوب آهن و تولید فولاد، این چرخه در داخل کشور تکمیل می‌گردد و آنگاه نه‌تنها نیازی به صادرات خام سنگ آهن وجود نخواهد داشت، بلکه کارخانه‌های تولید فولاد ایران نیز از واردات پلت آهن و سایر مواد خام مورد نیاز خود از خارج، بی‌نیاز خواهند شد. در ضمن، تکمیل چرخه تولید فولاد در ایران باعث خواهد شد که شرکت‌های معدن ایران که اکنون اغلب صادرکننده‌ی سنگ آهن هستند، در برابر نوسانات قیمت سنگ آهن در بازارهای جهانی دیگر آسیب پذیر نباشند. اخیراً برخی از تولیدکنندگان سنگ آهن در ایران، به علت کاهش جهانیِ قیمت سنگ آهن، مجبور به تعطیل کردن واحدهای تولیدیِ خود شده‌اند.